Παιδιά με Μαθησιακές Δυσκολίες και Παραβατική Συμπεριφορά: Η Βιωματική Σχέση μέσα από τις Διηγήσεις Κακοποιημένων Γονέων

Μαρία, Χ. Δροσινού,
Πάρεδρος Ειδικής Αγωγής Π.Ι., Διδάκτορας ψυχολογίας
Πρακτικά της ημερίδας "Κακοποίηση του παιδιού:
Δυνατότητες Πρόληψης και Κοινωνική πολιτική"

 

Περίληψη: Η παρούσα μελέτη επιχειρεί να συζητήσει το πρόβλημα των μαθησιακών δυσκολιών και της παραβατικής συμπεριφοράς των παιδιών, συζητώντας με κακοποιημένους γονείς. Οι μαθησιακές δυσκολίες εμπλέκονται με τα προβλήματα παραβατικής συμπεριφοράς στα παιδιά, από τις μικρές ηλικίες (4,6-10 χρόνων). Αυτές συνεξετάζονται μέσα από μια σειρά παραγόντων. Αρκετοί δεν έχουν επιστημονικά εξηγηθεί. Αλλά και από αυτούς, που έχουν  αποκωδικοποιηθεί, κάποιοι όπως η κακοποίηση, παραμένουν ‘’κρυφό μυστικό’’ . Αυτό δεν κοινοποιείται ούτε μεταξύ των  μελών της οικογένειας.

Λέξεις κλειδιά: Μαθησιακές δυσκολίες, προβλήματα παραβατικής συμπεριφοράς στα παιδιά, κακοποίηση 

Εισαγωγή

Το πρόβλημα της παιδικής παραβατικότητας  αποσιωπάται σαν  ‘’κρυφό μυστικό’’ στο χώρο τόσο των εκπαιδευτικών όσο και των γονιών, οι οποίοι  αποφεύγουν να το συζητούν. Οι μαθησιακές δυσκολίες όπου και όταν αυτές  συνυπάρχουν αποσιωπούνται σκόπιμα. H εκπαιδευτική κινητοποίηση για τα  παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες και προβλήματα παραβατικής συμπεριφοράς  είναι ανεπαρκής. Ωστόσο, αξίζει να αναφέρουμε ότι σε επίπεδο μεμονομένων σχολείων συναντήσαμε στα πλαίσια της παρούσας μελέτης συλλόγους διδασκόντων με διαφορετική προσέγγιση. Παραθέτουμε απόσπασμα από τα πρακτικά της συζήτησης σε δημοτικό δημόσιο σχολείο με θέμα τις κλοπές στα σούπερ μάρκετ τριών εννιάχρονων μαθητών, οι οποίοι είχαν μεγάλες δυσκολίες στη μάθηση. Ο σύλλογος διδασκόντων στη συζήτηση του προβλήματος, καταθέτει παιδαγωγική πρόταση με σκοπό που συνοψίζεται στη φράση:‘’Να προλάβουμε εμείς σαν σχολείο πριν μας προλάβει η φυλακή’’….Η προληπτική νοηματοδότηση του φαινομένου μέσα και έξω από το σπίτι, τοποθετεί την αντιμετώπιση της παιδικής παραβατικότητας στο φυσιολογικό κοινωνιοποιητικό χώρο, το σχολείο με την έγκαιρη σχολική παρέμβαση και υποστήριξη των παιδιών με προβλήματα παραβατικής συμπεριφοράς στις μικρές ηλικίες. Το πρόβλημα της παιδικής Παραβατικότητας κατανοείται σε σχέση με την ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού. Οι κοινωνικές διαφορές και ρήξεις, οι ψυχικές διαταραχές χρεώνονται την ερμηνεία του φαινομένου. Η διάκριση του κοινωνικού από το ψυχικό γεγονός ορίζεται με βάση το προσωπικό βίωμα κάθε παιδιού. Παράδειγμα το παιδί που μεγαλώνει σε πυκνοκατοικημένη και υποβαθμισμένη περιοχή η παραβατική συμπεριφορά είναι τρόπος ζωής. Η έννοια της παραβατικής συμπεριφοράς δεν αναφέρεται κατα ανάγκην και σε  διαταραγμένη ψυχοπαθολογική προσωπικότητα.

Οι Μαθησιακές δυσκολίες είναι άμεσα συνδεδεμένες με το τι συμβαίνει και το τι εννοούμε Βασική Μαθησιακή διαδικασία. Η ελληνική κλασσική αρχαιότητα, νοηματοδοτεί με τη φιλοσοφία του Σωκράτη τη διαθεσιμότητα για μάθηση με τις φράσεις ‘’Ουδείς εκών κακός΄΄ και ‘’ γηράσκω αεί διδασκόμενος’’ . Έτσι η Βασική Μαθησιακή διαδικασία αναδεικνύει σε αγαθό την πολυπλοκότητα και την πολυσημαντικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης ακόμη και στο επίπεδο των δυσκολιών μάθησης. Η ψυχαναλύτρια Φραγκοπούλου στο άρθρο της ‘’όρια του Σωκρατικού ειδέναι κατά το ‘’Συμπόσιο’’ του Πλάτωνα και το σύμπτωμα στην Ψυχανάλυση’’ στο περιοδικό ‘’ η σφίγγα’’ περιγράφει την διαλεκτική μέθοδο μέσα από το διάλογο περί αγάπης, περί έρωτος και περί της σχέσης του με την Ηθική. Γεγονός που επιβεβαιώνεται μέχρι τις μέρες μας, και δεν μας επιτρέπει την ρατσιστική περιχαράκωση του φαινομένου της παιδικής παραβατικότητας κάτω από λογικές ερμηνείας που εξυπηρετούν ρευστά οικονομίστικα συμφέροντα και την ανάγκη τους για κοινωνική ένταξη. 

Η έρευνα για τη Παραβατική συμπεριφορά στα παιδιά.

Τις τελευταίες δεκαετίες έχει σημειωθεί μια διαρκώς αυξανόμενη έρευνα γύρω από τη παραβατική συμπεριφορά και τις μαθησιακές δυσκολίες των παιδιών. Η παρούσα είναι μακρόχρονη μελέτη των προβλημάτων που συναντούν μικροί μαθητές στο σχολείο, κατ’ αρχή. Αυτή προέκυψε από τυχαία ‘ύποπτα’ ευρήματα δίπλα στην πειραματική έρευνα δράσης και εφαρμογής διδακτικής μεθοδολογίας σε ειδικά σχολεία και ειδικές τάξεις. Η έρευνα ξεκίνησε το 1984, από το Ειδικό δημοτικό σχολείο του Αιγάλεω και συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

1η υπόθεση:
Άγχος Μετατραυματικής Διαταραχής στους γονείς (Posttraumatic Stress Disorder in Parents)

Οι περιβαντολλογικοί παράγοντες συνδέονται άμεσα με την παραβατική συμπεριφορά. Ειδικότερα όταν αυτοί αναφέρονται στο Άγχος Μετατραυματικής Διαταραχής στους γονείς και τα προβλήματα διαταραχών στη συμπεριφορά  των παιδιών. Οι γονείς με Άγχος Μετατραυματικής Διαταραχής που έχουν βιώσει κακοποίηση δημιουργούν ψευδείς μη κοινωνικοποιητικές δομές συμπεριφοράς.  

Αυτή καταγράφεται σε οικογένειες κατώτερης και μεσαίας κοινωνικοοικονονικής στάθμης, στις οποίες οι ενδοσυζυγικές σχέσεις χαρακτηρίζονται από οικογενειακή βία, αδιαφορία, ψυχρότητα και απόσταση. Η οικογενειακή δομή χαρακτηρίζεται από ασάφεια και ανεπάρκεια και συχνά οι ενδογονεικές σχέσεις λειτουργούν με υποκατάστατα γιατί οι φυσικοί γονείς κακοποιούν τα παιδιά τους παραμελώντας τις υποχρεώσεις τους απέναντι σε αυτά ή τα εγκαταλείπουν στην αδυναμία να διεκπεραιώσουν την ανάληψη των γονεικών τους ευθυνών. Η γονεική απόρριψη στιγματίζει την παιδική ψυχή και την τραυματίζει ανεπανόρθωτα για την εξέλιξη της προσωπικότητας. Η συναισθηματική στήριξη συχνά προέρχεται από το περιβάλλον της φτωχογειτονιάς, τις παιδικές χαρές των πυκνοκατοικημένων πολυκατοικίων η οποία τα υποχρεώνει να συμμορφώνονται βιωματικά σε τρόπους και κανόνες έξω από την οικογένεια.

2η υπόθεση: Ψυχοπαιδαγωγικές στρατηγικές και εναλλακτικές διδακτικές προσεγγίσεις.

Οι ψυχοπαιδαγωγικές τεχνικές αναφέρονται στην ενεργοποίηση του γονεϊκού ρόλου στην εκπαίδευση του παιδιού με μαθησιακές δυσκολίες και προβλήματα συμπεριφοράς. Οι εναλλακτικές διδακτικές προσεγγίσεις στα πλαίσια της ειδικής αγωγής αξιοποιούν τις πληροφορίες από τα λεκτικοποιημένα βιώματα των γονέων στις διδακτικές προσεγγίσεις που επιχειρούνται σε παρεμβάσεις που αφορούν:

• μαθησιακές δυσκολίες μόνο
• προβλήματα συμπεριφοράς
• μαθησιακές δυσκολίες και προβλήματα παιδικής παραβατικότητας.

Ομαδική θεραπευτική παρέμβαση για κρατούμενες γυναίκες με οριακή διαταραχή προσωπικότητας

STEPPS: Systems training for emotional predictability and problem solving in women offenders with borderline personality disorder in prison – A pilot study

Βy Donald W. Black, MD, Nancee Blum , MSW, Leanne Eichinger , Med, 

Brett McCormick , MA, Jeff Allen,  Phd, Bruce Cieleni, MD

CNS Spectr. 13:10 ©MBL Communications, Inc.

Η οριακή διαταραχή προσωπικότητας (ΟΔΠ) χαρακτηρίζεται από διάχυτα μοτίβα συναισθηματικής αστάθειας, παρορμητισμού και διαταραγμένων σχέσεων. Eμφανίζεται συχνά στο γενικό πληθυσμό και ιδιαίτερα στους πληθυσμούς των γενικών και των ψυχιατρικών νοσοκομείων και ακόμα συχνότερα στον πληθυσμό των κρατουμένων. Σχετίζεται με σημαντικά προβλήματα συμπεριφοράς και διαχείρισης αυτής εντός των φυλακών ενώ παράλληλα, οι κρατούμενοι με οριακή διαταραχή προσωπικότητας καταδικάζονται συχνότερα για βίαια αδικήματα. Γενικά, οι παραβάτες που πάσχουν από κάποια ψυχική διαταραχή προσαρμόζονται με μεγαλύτερη δυσκολία στο καθεστώς της φυλακής, παραβαίνουν συχότερα του κανονισμούς και ως αποτέλεσμα δέχονται περισσότερες πειθαρχικές ποινές. Έχει παρατηρηθεί ότι οι παρεμβάσεις που καταφέρνουν να μειώσουν τα συμπτώματα της  διαταραχής, μειώνουν ταυτόχρονα και της εκδηλώσεις παραβατικότητας.

Παρόλο που η παρεμβάσεις σε περιπτώσεις οριακής διαταραχής είναι αρκετά απαιτητικές, υπάρχουν ομαδικές θεραπευτικές παρεμβάσεις που επιδεικνούν αποτελεσματικότητα στην μείωση των συμτωμάτων και στη βελτίωση της γενικότερης λειτουργικότητας όπως η διαλεκτική-συμπεριφοριστική θεραπεία, η γνωσιακή-συμπεριφοριστική θεραπεία, η θεραπεία σχημάτων, η θεραπεία μεταβίβασης κ.α. Οι παραπάνω προσεγγίσεις πρόσφατα συνδυάστηκαν μέσω της θεραπείας συστημάτων για την προσέγγιση της συναισθηματικής πρόβλεψης και επίλυσης προβλημάτων (Systems Training for emotional predictability and problem solving – STEPPS) που αναπτύχθηκε από τους Blum και συνεργάτες. Πρόκειται για μια ομαδική θεραπευτική προσέγγιση που συνδυάζει γνωσιακά – συμπεριφοριστικά στοιχεία και εκμάθηση δεξιοτήτων καθώς και κάποια συστημικά στοιχεία. Τα τελευταία αφορούν εκείνους με τους οποίους το άτομο αλληλεπιδρά συχνότερα. H εκπαίδευση στο πρόγραμμα STEPPS είναι σχετικά εύκολη και το εν λόγω πρόγραμμα μπορεί να υλοποιηθεί από επαγγελματίες διαφόρων ειδικοτήτων. Παρέχεται συμπληρωματικά ως προς τις τρέχουσες θεραπείες που λαμβάνει ο ασθενής, φαρμακοθεραπεία, ατομική θεραπεία κλπ.

Η σύντομη διάρκεια της παρέμβασης -20 εβδομάδες- εκλαμβάνεται ως επιθυμητή στο περιβάλλον της φυλακής καθώς ποικίλλει η διάρκεια της ποινής ανάμεσα στους ασθενείς ένω κάποιοι άλλοι μπορεί να εγκαταλείψουν την ομάδα λόγω μεταγωγής ή λόγω αποφυλάκισης.

Η παρέμβαση που παρουσιάζουν οι συγγραφείς υλοποιήθηκε στη γυναικεία πτέρυγα του St. Pleasant Correctional Facility, Iowa.

Η συμμετοχή των κρατουμένων ήταν εθελοντική και δεν επέφερε αποζημίωση. Στην ομάδα έλαβαν μέρος 12 κρατούμενες με οριακή διαταραχή προσωπικότητας κατά DSM-IV. Eπιπρόσθετα χρησιμοποιήθηκαν οι κλίμακες Borderline Evaluation of Severity Over Time (ΒΕST) προκειμένου να αξιολογηθούν συναισθήματα, σκέψεις και συμπεριφορές που σχετίζονται με την Οριακή Διαταραχή προσωπικότητας, η Positive and Negative Affectivity για την αξιολόγηση αρνητικών και θετικών συναισθηματικών προδιαθέσεων και η Beck Depression Inventory.

H κλίμακα BEST αναπτύχθηκε από την ομάδα που υλοποιεί το πρόγραμμα και περιλαμβάνει 3 υποκλίμακες και 15 λήμματα. Η υποκλίμακα Α αποτελείται από 8 ερωτήσεις που αφορούν τη συναισθηματική αλληλεπίδραση, φόβο εγκατάλειψης, ασταθής σχέσεις, θυμό, παράνοια, αυτοκτονικό ιδεασμό κ.α.Η υποκλίμακα Β αφορά αρνητικές συμπεριφορές όπως αυτοτραυματισμός και η υποκλίμακα Γ θετικές συμπεριφορές. Η αξιολόγηση έλαβε χώρα στην αρχή και στη συνέχεια ανά 4 μήνες. Επιπλέον, συλλέχθηκαν επιπρόσθετα στοιχεία σχετικά με απόπειρες αυτοκτονίες, περιστατικά αυτοτραυματισμού και παραβιάσεις του κανονισμού της φυλακής. Για την βαθμολόγηση της συνολικής ικανοποίησης από τους συμμετέχοντες, χορηγήθηκε στο τέλος το Client Satisfaction Questionnaire-8.

Περιγραφή του STEPPS

Όπως αναφέρθηκε ήδη το STEPPS είναι μια manual-based ομαδική θεραπεία που συνδυάζει γνωσιακά-συμπεριφοριστικά στοιχεία και εκπαίδευση δεξιοτήτων, χωρίς να περιλαμβάνει ατομική θεραπεία. Υλοποιείται σε  20 2ωρες εβδομαδιαίες συναντήσεις με τη συμμετοχή διευκολυντών που ακολουθούν ένα λεπτομερές πλάνο συναντήσεων. Οι συμμετέχοντες σε κάθε συνάντηση λαμβάνουν πακέτα σημειώσεων που περιέχουν ατζέντες και ασκήσεις.

Το πρόγραμμα περιλαμβάνει ψυχοεκπαίδευση σχετικά με την ΟΔΠ, εκπαίδευση σε δεξιότητες διαχείρισης των συναισθημάτων και σε δεξιότητες διαχείρισης της συμπεριφοράς. Στο πρώτο κομμάτι προβλέπεται η αντικατάσταση των λανθασμένων πεποιθήσεων σχετικά με τη ΟΔΠ με τη συνειδητοποίηση των σκέψεων, των συμπεριφορών και των συναισθημάτων που σχετίζονται με αυτή και την αναγνώριση των δικών τους γνωστικών φίλτρων που οδηγούν σε συγκεκριμένες συμπεριφορές.  Στο δεύτερο κομμάτι γίνεται εκπαίδευση σε δεξιότητες για την καλύτερη διαχείριση των γνωστικών και συναισθηματικών επιδράσεων της ΟΔΠ: αποστασιοποίηση, επικοινωνία, πρόκληση, επίλυση προβλημάτων, αφαίρεση. Στο τρίτο  κομμάτι γίνεται εκπαίδευση σε συμπεριφορικές  δεξιότητες που οι συμμετέχοντες καλούνται να τελειοποιήσουν: στοχοθέτηση, υγειινή διατροφή, άσκηση, διαπροσωπική επιρροή, δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου, περιοδικός έλεγχος της υγεία κλπ.

Ως κομμάτι του προγράμματος πραγματοποιήθηκε και μια 2ωρη απογευματινή συνάντηση με τα μέλη του «συστήματος». Στη συνάντηση παρευρέθηκαν εκτός από φίλοι και μέλη των οικογενειών, σωφρονιστικοί υπάλληλοι και άλλα μέλη του προσωπικού. Επιπλέον, ένας εκ των συγγραφέων εκπαίδευσε και προσέφερε εποπτεία σε έναν  ψυχολόγο της φυλακής προκειμένου να είναι σε θέση να υλοποιεί το πρόγραμμα STEPPS.

Αποτελέσματα

Οι συμμετέχουσες ήταν από 19-49 ετών. 5 ήταν άγαμες, 5 έγγαμες και 2 διαζευγμένες. 10 (83%) εξ αυτών εργάζοταν τη στιγμή της φυλάκισης τους. Ο μέσος όρος των ποινών  ήταν τα 10 έτη. Όλες εκτός από μία είχαν εκτίσει λιγότερο από έναν χρόνο της ποινής τους. Οι 9 (75%) είχαν λάβει ατομική θεραπεία πριν από τη φυλάκιση τους ενώ 5 είχαν λάβει ομαδική θεραπεία. 4 (33%) είχαν διαγνωστεί επιπλέον με Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας.  7 εμφάνιζαν χρόνια διαταραχής χρήσης ουσιών και οι 7 είχαν τουλάχιστον μία προηγούμενη σύλληψη για παραβιάσεις του νόμου περί ουσιών. Οι 11 (92%) είχαν νοσηλευθεί σε ψυχιατρικό νοσοκομείο με μέσο όρο τις 3 νοσηλείες.

11 γυναίκες (92%) λάμβαναν ψυχιατρική φαρμακευτική αγωγή. Οι 10 αντικαταθλιπτικά, 7 υπνωτικά, 4 σταθεροποιητικό διάθεσης, 4 αγχολυτικά και 2 αντιψυχωσικά.

2 γυναίκες εγκατέλειψαν το πρόγραμμα λόγω αποφυλάκισης ενώ οι υπόλοιπες 10 συμμετείχαν και στις 20 συνεδρίες.

Οι βελτιώσεις των συμπτωμάτων της Ο.Δ.Π., της κατάθλιψης και της αρνητικής επίδρασης αξιολογήθηκαν με σύγκριση των μέσων όρων στους 0-4-8-12-16-20 μήνες (βλπ. Πίνακα) Επιπλέον, οι βαθμολογίες στις κλίμακες BEST,PANAS, Negative Affectivity Scale και BDI ήταν στατιστικώς σημαντικά βελτιωμένες.

Συζήτηση

Σύμφωνα με τους συγγραφείς οι γυναίκες που συμμετείχαν στο πρόγραμμα παρουσίασαν κλινικά σημαντική βελτίωση σε ένα εύρος συμπτωμάτων που σχετίζονταν με τη διάθεση και την αρνητική συναισθηματική προδιάθεση. Tα αποτελέσματα ήταν ενθαρρυντικά καθώς υποδηλώνουν ότι μια συμπληρωματική παρέμβαση για την ΟΔΠ μπορεί να επιφέρει πραγματικά οφέλη και να βελτιώσει την ποιότητα ζωής των παραβατικών ατόμων. Επιλέον, η υλοποίηση του προγράμματος έδειξε ότι το STEPPS μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο περιβάλλον της φυλακής χωρίς να υπόκειται σε τροποποιήσεις και ότι το ίδιο το περιβάλλον δεν αποτελεί εμπόδιο στην αλλάγη. Το STEPPS βοήθησε τις συμμετέχουσες να κατανοήσουν καλύτερα τη φύση της ΟΔΠ και τις εκπαίδευσε σε νέες δεξιότητες για την καλύτερη διαχείριση των συμπτωμάτων. Επιπλέον, οι γυναίκες ήταν λιγότερο πιθανό να βιώσουν αισθήματα απελπισίας και αβοηθησίας ή να έχουν αρνητική αυτοεικόνα. Τα αποτελέσματα αυτά αντανακλούν την έμφαση του προγράμματος στην καθοδήγηση των ατόμων προς την αυτορρύθμιση των έντονων συναισθημάτων και των δυσλειτουργικών συμπεριφορών.

Παρόλο που  τα συμπτώματα των παραβατών βελτιώθηκαν αυτό θα μπορούσε να είναι αποτέλεσμα της επιπρόσθετης κοινωνικής υποστήριξης, της ελπίδας και της θεραπευτικής συμμαχίας του προγράμματος. Παρόλο που καμία από τις συμμετέχουσες δεν λάμβανε της ίδια στιγμή και ατομική θεραπεία δεν είναι γνωστή η επίδραση των προηγούμενων εμπειριών τους από ομαδικές και ατομικές θεραπευτικές παρεμβάσεις, λόγω του γεγονότος ότι η εν λόγω παρέμβαση δεν σχεδιάστηκε ως ένα επίσημο ερευνητικό project.

Αναφορικά με τους περιορισμούς της έρευνας αναφέρεται ότι η παρέμβαση αφορούσε γυναίκες κρατούμενες σε μία φυλακή μέσου επιπέδου ασφάλειας και γι’ αυτό τα αποτελέσματα δεν μπορούν γενικευθούν για το σύνολο των παραβατών. Επιπλέον, δεδομένου του γεγονότοτς ότι δεν υπήρξε ομάδα ελέγχου δεν μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα για την αποτελεσματικότητα του STEPPS ή να γίνει σύγκριση με άλλες manual-based παρεμβάσεις.

Φόβος θυματοποίησης

της Κατερίνας Λιναρδάτου

Κοινωνιολόγος

Σκοπός της εργασίας αυτής είναι η μελέτη της θυματοποίησης ως κοινωνικού φαινομένου, το οποίο στις νεότερες και σύγχρονες κοινωνίες άρχισε να λαμβάνεται υπόψη και με την έννοια του προβλήματος.

Μέχρι πρόσφατα πλήθος ερευνητών που ασχολούνταν με το έγκλημα και την εγκληματικότητα επικέντρωναν  την προσοχή τους είτε στο δράστη είτε στον αντίκτυπο της πράξης αυτού στην κοινωνία, αφήνοντας το θύμα, την ζωή του και τους ανθρώπους που κινούνται γύρω από αυτό, εκτός εμπειρικής μελέτης.

Επομένως ο ένας στόχος της έρευνας αυτής είναι να αναδειχθεί το θύμα ως ενεργός, καθοριστικός παράγοντας του φαινομένου της εγκληματικότητας και στον επαναπροσδιορισμό της έννοιας του εγκλήματος κάτω από την οπτική του θύματος ως υποκειμένου που δεν υφίσταται απλά και μόνο την εγκληματική πράξη αλλά και τον κοινωνικό στιγματισμό και το φόβο που επηρεάζει τις προσδοκίες του για το μέλλον και την ψυχική-συναισθηματική του κατάσταση. Ο δεύτερος στόχος είναι η αναπαράσταση του εγκλήματος ως ειδεχθούς πράξης μέσα από τα ΜΜΕ με τη συνακόλουθη δημιουργία στερεοτύπων και θυματοποίησης,  ανατροφοδοτώντας ένας φαύλο κύκλο φόβου και πράξης, που τελικά η άκρη του νήματος γίνεται δυσδιάκριτη  ή  ασαφής αδυνατώντας να αποφανθεί κανείς για το αν γεννά το ένα το άλλο.

Προκειμένου η μελέτη αυτή να αποκτήσει και εμπειρική υφή, θα περιλαμβάνεται και μια έρευνα, η οποία έλαβε χώρα στο δήμο της Αθήνας, με δείγμα 60 ατόμων, τα οποία κλήθηκαν να απαντήσουν σε ένα ερωτηματολόγιο σχετικό με το φόβο του εγκλήματος.

«Ο φόβος ανήκει αναπόφευκτα στη ζωή μας. Μας συνοδεύει από τη γέννηση μέχρι το θάνατο, παίρνοντας συνεχώς νέες μορφές. Η ιστορία της ανθρωπότητας καταγράφει τις συνεχείς προσπάθειες του ανθρώπου να ελέγξει, να μειώσει ή να ξεπεράσει το φόβο. Τέτοιες προσπάθειες έχουν γίνει μέσω της μαγείας, της θρησκείας και της επιστήμης». Σε αυτό το κεφάλαιο θα μιλήσουμε για την τελευταία και συγκεκριμένα για την επιστήμη του εγκλήματος και το πώς αυτή καλείται να το αντιμετωπίσει όχι μόνο ως φαινόμενο αλλά και ως πραγματικότητα στη ζωή του θύματος, αλλά και του ανθρώπου γενικότερα.

Aπό τους μηχανισμούς προσαρμογής στην ιδρυματοποίηση

O όρος ιδρυματοποίηση αναφερόμενος στο καθεστώς της φυλακής αποδίδεται στα αγγλικά με τη λέξη «prisonization» για να αποτυπώσει το γεγονός ότι για όσο μεγαλύτερο διάστημα φυλακίζεται κάποιος τόσο περισσότερο θα «εγκληματοποιείται» και θα αποστασιοποιείται από τις κοινωνικές αξίες του «έξω» κόσμου. Όπως περιγράφεται και παρακάτω,  η διαδικασία περιλαμβάνει αλλαγές σε ατομικό επίπεδο που προοδευτικά  ωθούν  το ατομο να υιοθετήσει τις αξίες και  τα μοτίβα συμπεριφοράς των συγκρατούμενων του. Έχουν διατυπωθεί 2 διαφοροποιημένες απόψεις σχετικά με τη διαδικασία της ιδρυματοποίησης («prisonization»). Επιστήμονες από το χώρο της κοινωνιολογίας ισχυρίζονται ότι αυτό που είναι πο καθοριστικό έχει να κάνει με προϋπάρχουσες στάσεις και συμπεριφορές που επιδείκνυε το άτομο πριν την φυλάκιση του και οι οποίες είναι καθοριστικές για την πορεία της ιδρυματοποίησης. Κάποιοι άλλοι υποστηρίζουν ότι κατά κύριο λόγο ευθύνονται οι συνθήκες που συναντά κανείς στο εκάστοτε κατάστημα κράτησης. Έτσι, ο βαθμός ιδρυματοποίησης καθορίζεται από παράγοντες όπως είναι η προσωπικότητα του ατόμου, το υποστηρικτικό πλαίσιο εκτός φυλακής,  η διάρκεια της ποινής, οι δεσμοί με άλλα παραβατικά άτομα, η προσαρμογή στον κοινωνικό ρόλο του κρατούμενου, οι προσδοκίες του ατόμου για την περίοδο μετά την αποφυλάκιση, η αυτοαντίληψη, ο βαθμός αποξένωσης από την κοινωνία κλπ. Ωστόσο, θα ήταν ίσως πιο χρήσιμο να εξετάσουμε την ιδρυματοποίηση σαν ένα επιπρόσθετο παράγοντα που σε συνδυασμό με άλλες μεταβλητές επιδρούν στην διαδικασία προσαρμογής κατά τον εγκλεισμό παρά σαν μια πρωταρχική μέθοδο που μπορεί να προβλεφθεί με ασφάλεια.

Στο σημείο αυτό αξίζει να γίνει μια αναφορά στη θεωρία της επιτυχούς αντιμετώπισης –Coping theory-.

Stress, επαγγελματική εξουθένωση, ψυχική υγεία και στρατηγικές αντιμετώπισης στο προσωπικό των ελληνικών καταστημάτων κράτησης

 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΑΡΧΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ 2010, 27(6):944-952
ARCHIVES OF HELLENIC MEDICINE 2010, 27(6):944-952

Copyright © Athens Medical Society

www.mednet.gr/archives

ARCHIVES OF HELLENIC MEDICINE: ISSN 11-05-3992

Γ. Κουλιεράκης,
Δ. Αγραφιώτης
Τομέας Κοινωνιολογίας, Εθνική Σχολή
Δημόσιας Υγείας, Αθήνα

ΣΚΟΠΟΣ Σκοπός της μελέτης ήταν η αποτύπωση του επιπέδου ψυχικής υγείας, του stress, της επαγγελματικής εξουθένωσης και των στρατηγικών αντιμετώπισης στους υπαλλήλους των καταστημάτων κράτησης.

ΥΛ ΙΚΟ-ΜΕΘΟΔΟΣ

Στη μελέτη κλήθηκαν να συμμετάσχουν 867 υπάλληλοι από δεκατρία καταστήματα κράτησης, από τους οποίους ανταποκρίθηκαν 244 (ποσοστό ανταπόκρισης: 28,14%). Για τη συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε το ερωτηματολόγιο γενικής υγείας των 28 ερωτήσεων (ΕΓΥ-28), το ερωτηματολόγιο άγχους του Spielberger (STAI), το ερωτηματολόγιο καταγραφής επαγγελματικής εξουθένωσης της Maslach (MBI), η κλίμακα στρατηγικών αντιμετώπισης αγχογόνων καταστάσεων (ΚΣΑΑΚ) και ένα ερωτηματολόγιο καταγραφής δημογραφικών χαρακτηριστικών.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Οι περισσότεροι υπάλληλοι, αν και δεν επιθυμούσαν να εργαστούν στα καταστήματα κράτησης, δήλωσαν ικανοποιημένοι από το επάγγελμά τους. Φάνηκε ότι

οριακά υφίσταται κάποιο ψυχικό πρόβλημα στο προσωπικό, με τις γυναίκες υπαλλήλους να είναι περισσότερο βεβαρημένες ψυχικά, τόσο στο συνολικό επίπεδο ψυχικής υγείας όσο και σε επιμέρους διαστάσεις του ΕΓΥ-28. Τα επίπεδα άγχους κυμάνθηκαν σε μέτρια επίπεδα, όμως περισσότεροι από τους μισούς υπαλλήλους εμφάνισαν υψηλά επίπεδα αποπροσωποποίησης, ενώ ακόμη μεγαλύτερο ποσοστό εμφάνισε χαμηλό αίσθημα προσωπικών επιτευγμάτων. Αναφορικά με τις στρατηγικές αντιμετώπισης, οι γυναίκες δήλωσαν ότι χρησιμοποιούσαν περισσότερο την αποφυγή/διαφυγή και την ευχολογία/ονειροπόληση, ενώ οι άνδρες δήλωσαν ότι χρησιμοποιούσαν περισσότερο την αναζήτηση κοινωνικής υποστήριξης.

ΣΥ ΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Παρά την ενδεχομένως απλουστευμένη άποψη ότι οι εργαζόμενοι στα καταστήματα κράτησης είναι «δυστυχείς», το προσωπικό δήλωσε ικανοποιημένο από την εργασία του. Όμως, τα καταστήματα κράτησης, ως εργασιακός χώρος, επιβαρύνουν την ψυχική υγεία του προσωπικού που εργάζεται σε αυτά, έστω κι αν η επιβάρυνση δεν είναι μεγάλης έντασης, επιβαρύνουν δε περισσότερο τις γυναίκες υπαλλήλους. Η μελέτη αποτελεί το υπόβαθρο και το σημείο εκκίνησης για την υλοποίηση προγραμμάτων εκπαίδευσης που αφορούσαν στο προσωπικό των καταστημάτων κράτησης, έτσι ώστε να ενισχυθούν οι επαγγελματικές δεξιότητές του και να βελτιωθεί η εξέλιξή του στο σωφρονιστικό σύστημα της χώρας μας.

Το πλήρες άρθρο βρίσκεται εδώ 

Δημόσια Υγεία και το σύστημα Ποινικής Δικαιοσύνης

Το κέντρο ψυχικής υγείας του Sainsbury στον άξονα της Δημόσιας Υγείας και Ποινικής Δικαιοσύνης εξέδωσε τον Ιούλιο του 2010 ένα έγγραφο θέσης που φέρει τον τίτλο «Προαγωγή και προστασία της ψυχική υγείας των παραβατών». Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι η ανάδειξη μια σειράς καινοτόμων προγραμμάτων και παρεμβάσεων που στοχεύουν  σε ομάδες που διατρέχουν υψηλό κίνδυνο να βιώσουν κοινωνικό αποκλεισμό, αναπτύξουν προβλήματα ψυχικής υγείας και να εκδηλώσουν παραβατική συμπεριφορά.
Αναπτύσσει τις συζητήσεις που γεννήθηκαν το 2009 έπειτα από τις εισηγήσεις του καθηγητή Cheryl Easley κατά τις οποίες μίλησε για την φροντίδα υγείας στα σωφρονιστικά καταστήματα και για την ψυχική υγεία των παραβατών τονίζοντας τους λόγους για τους οποίους αυτά τα θέματα θα πρέπει να αποτελέσουν προτεραιότητα δημόσιας υγείας.

Επιλεγμένα σημεία του άρθρου έχουν μεταφραστεί στοχεύοντας αφενός μεν στην ανάδειξη καλών πρακτικών από χώρες του εξωτερικού (ως επι το πλείστον Ηνωμένο Βασίλειο) και αφετέρου στην παρουσίαση του τρόπου διάρθρωσης και λειτουργίας ενός συστήματος όπου οι cost-effective παρεμβάσεις εμφανίζονται ως αξία υψιστης προτεραιότητας.

Προάγοντας και προστατεύοντας την ψυχική υγεία των παραβατών

Linda Seymour
Sainsbury Centre for Mental Health
Ιούλιος 2010

Σημεία κλειδιά:

·        Η ψυχική υγεία των παραβατών αποτελεί ένα κρίσιμο ζήτημα δημόσιας υγείας

Ο κίνδυνος εμφάνισης παραβατικής συμπεριφοράς ξεκινά από τις πρώιμες φάσεις της ζωής και αυξάνεται από την παιδική ηλικία και έπειτα. Συνδέεται στενά με τον κοινωνικό αποκλεισμό και την κακή ψυχική υγεία.Οι πρώιμες παρεμβάσεις σε ομάδες υψηλού κινδύνου πριν από την είσοδο τους στο σύστημα ποινικής δικαιοσύνης μπορεί να επιφέρει πολλαπλά οφέλη  σε κοινωνικό, υγειονομικό και οικονομικό επίπεδο. Οι παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση ψυχικής διαταραχής και για την εκδήλωση παραβατικών συμπεριφορών αλληλεπικαλύπτονται στις κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες.

·        Οι επαγγελματίες της δημόσιας υγείας μπορούν να προσφέρουν πολλά σε όσους ανήκουν σε ομάδα υψηλού κινδύνου εμπλοκής με το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης ή σε όσους έχουν ήδη εμπλακεί σε αυτό.

Λόγω της στενής διασύνδεσης ανάμεσα στην ψυχική ασθένεια, την παραβατικότητα και τον κοινωνικό αποκλεισμό, οι παρεμβάσεις που καταφέρνουν να μετριάσουν κάποιον από τους ανωτέρω παράγοντες είναι πιθανό να έχουν παρόμοιες επιπτώσεις και στους υπόλοιπους παράγοντες. Ωστόσο, οι παρεμβάσεις που στοχεύουν μόνο σε ατομικό επίπεδο και απευθύνονται σε θέματα όπως η ατομική υγεία, η απασχόληση, η εκπαίδευση είναι σχετικά απίθανο να επιφέρουν τις απαραίτητες αλλαγές για τους παραβάτες, τις οικογένειες τους και τις κοινότητες. Στο πλαίσιο αυτό οι επαγγελματίες της δημόσιας υγείας μπορούν να αποτελέσουν τον σύνδεσμο ανάμεσα στα θεσμικά όργανα και τους φορείς του τρίτου τομέα.

·        Η εμπλοκή με το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία για την προαγωγή και την προστασία της ψυχικής υγείας

Σαφώς και η πρώιμη παρέμβαση αποτελεί την καλύτερη οδό αλλά δεν είναι ποτέ αργά όταν μιλάμε για προαγωγή της ψυχικής υγείας. Για παράδειγμα, κάποιοι παραβάτες μπορεί να μην έχουν τελειώσει το σχολείο ή να είναι αναλφάβητοι. Αυτοί είναι παράγοντες που μπορούν να αντιμετωπισθούν καθώς μια από τις πιο αποτελεσματικές διαδρομές για τη βελτίωση της ψυχικής υγείας αποτελεί η εξασφάλιση απασχόλησης.

·        Η συνεργασία μεταξύ των τομέων δημόσιας υγείας και ποινικής δικαιοσύνης αποτελεί σημείο κλειδί για την προώθηση των ανωτέρω θεμάτων

·        Αξιοποίηση της ήδη υπάρχουσας γνώσης από εφαρμοσμένες καινοτόμες πρακτικές

H πολύπλοκη φύση των κοινωνικών προβλημάτων και των προβλημάτων υγείας που αντιμετωπίζουν οι κρατούμενοι έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη καινοτόμων πρακτικών από διάφορους παροχείς υπηρεσιών (τομέας υγείας, κοινωνικές υπηρεσίες, τρίτος τομέας). Πολλά από τα προγράμματα που έχουν αναπτυχθεί στοχεύουν στα αλληλένδετα προβλήματα της παραβατικότητας, στην ψυχική υγεία, τις εξαρτήσεις και το χρόνιο κοινωνικό αποκλεισμό. Ένα πολύ ενδιαφέρον παράδειγμα αποτελεί το Social Impact Bonds μια πρωτοβουλία που ως στόχο έχει την προσέλκυση κοινωνικών επενδυτών για την χρηματοδότηση του έργου κοινωνικών οργανισμών. Πρόκειται στην ουσία για μια προσπάθεια διασύνδεσης των θεσμικών οργάνων και του τρίτου τομέα, για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε την ιστοσελίδα http://www.socialfinance.org.uk/.

Η άποψη ενός μεγάλου νευροεπιστήμονα

Michael Gazzaniga

Ο Μάικλ Γκαζάνιγκα (Michael Gazzaniga) είναι ένας από τους επιφανέστερους Αμερικανούς νευροεπιστήμονες και συγγραφέας πολλών αξιόλογων επιστημονικών βιβλίων (δύο από τα οποία κυκλοφορούν και στα ελληνικά, ενώ το τελευταίο σημαντικό του βιβλίο έχει ήδη μεταφραστεί και θα κυκλοφορήσει πολύ σύντομα από τις εκδόσεις Κάτοπτρο). 

Τα τελευταία χρόνια διευθύνει το ευρύτερου κοινωνικού ενδιαφέροντος πρόγραμμα «Law and Neurosciences» (Ο Νόμος και οι Νευροεπιστήμες). Πριν από λίγες ημέρες, ο μεγάλος νευροεπιστήμονας έδωσε μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη στην Ιταλίδα δημοσιογράφο Κριστιάνα Πουλτσινέλι («L'Unita», 16-10-2010), μεγάλο μέρος της οποίας και παρουσιάζουμε σήμερα λόγω της συνάφειάς της με το θέμα μας.

***Πώς γεννήθηκε το ερευνητικό πρόγραμμα «Νόμος και Νευροεπιστήμες»;

«Οι Νευροεπιστήμες διαφωτίζουν και αποσαφηνίζουν το πώς ο εγκέφαλος επιδρά πάνω στο νου και στις αντιδράσεις του.

Ο εγκέφαλος στο εδώλιο του κατηγορουμένου

Ουδείς μπορεί να αγνοήσει σήμερα τις πρωτοφανείς γνωστικές κατακτήσεις και τις εντυπωσιακές εφαρμογές των επιστημών του εγκεφάλου (Νευροεπιστημών), ούτε καν η λεγόμενη «ανεξάρτητη» και φαινομενικά παντοδύναμη δικαστική αρχή. Πράγματι, για να αντιληφθεί κανείς σε ποιο βαθμό οι σύγχρονες Νευροεπιστήμες έχουν διεισδύσει σε όλες τις πτυχές της καθημερινής μας ζωής, θα αρκούσε να εξετάσει τη συστηματική πλέον προσφυγή των δικαστικών στα προσωπικά νευροεγκεφαλικά δεδομένα των κατηγορουμένων. Δικαστική πρακτική που δημιουργεί ασυνήθιστα νομικά και νευροηθικά προβλήματα. 

Σήμερα, οι επιστήμονες που μελετούν τον εγκέφαλο και τις λειτουργίες του είναι σε θέση να αναλύουν με νευροβιολογικούς όρους τις εγκεφαλικές δομές που ενεργοποιούνται όταν ονειρευόμαστε, όταν ερωτευόμαστε, όταν μαθαίνουμε ή απομνημονεύουμε κάτι, όταν λέμε ψέματα, όταν κοιτάζουμε ένα έργο τέχνης ή το αγαπημένο μας πρόσωπο.

ΚΛΙΝΕΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΩΝ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΩΝ, ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΩΝ ΚΡΑΤΗΣΗΣ, ΠΟΣΟΣΤΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥΣ ΣΧΕΣΗ

Penrose L.

Η συμβολή του Lionel Penrose (1898-1972) υπήρξε τεράστια στο χώρο της ιατρικής και ειδικότερα της γενετικής όσον αφορά στη μελέτη του συνδρόμου Down (Harris, 1974). Επιπλέον, ασχολήθηκε με τη φύση των υπηρεσιών που παρέχονται σε ψυχικά πάσχοντες και σε άτομα με μαθησιακές δυσκολίες. Στην παρούσα μελέτη ο Ian Cummins επιχειρεί να διερευνήσει την περίφημη υπόθεση του Penrose αναφορικά με την χρήση της φυλακής και του συστήματος ψυχιατρικής περίθαλψης υπό το φως των πρόσφατων εξελίξεων σε αυτούς τους δυο τομείς πολιτικής.

Ο Penrose (1939 και 1943) διατύπωσε την ενδιαφέρουσα υπόθεση ότι υπάρχει μια ρευστή σχέση ανάμεσα στη χρήση των ψυχιατρικών ενδονοσοκομειακών κλινών  και της χρήσης των ποινών  φυλάκισης. Η μελέτη του 1939 βασίστηκε στην ανάλυση στατιστικών στοιχείων από τις ευρωπαϊκές χώρες και υποστηρίζει ότι  υπάρχει μια αντιστρόφως ανάλογη σχέση μεταξύ των παροχών των ψυχιατρικών νοσοκομείων  και των ποσοστών  σοβαρών εγκληματικών πράξεων στις υπό εξέταση χώρες.

Οι κοινωνικές στάσεις ατόμων ηλικίας 20-26 ετών απέναντι στα αποφυλακισμένα άτομα

[Μια εμπειρική έρευνα και μελέτη των προκαταλήψεων,
του Τομέα Εγκληματολογίας, του Τμήματος Κοινωνιολογίας
του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών*].

Σκοπός της έρευνας ήταν η μελέτη των κοινωνικών προκαταλήψεων απέναντι στα αποφυλακισμένα άτομα, ένα άκρως σημαντικός παράγοντας που λειτουργεί αρνητικά στον τρόπο, που προσλαμβάνεται το αποφυλακισμένο άτομο αναφορικά με την πορεία της κοινωνικής επανένταξης του αναδείχτηκε ο ρόλος του στίγματος της φυλακής.
Όπως κατέδειξε και επιβεβαίωσε η έρευνα η πορεία της επανένταξης ενός αποφυλακισμένου ατόμου θα έχει αρνητικό αποτέλεσμα δηλαδή δεν θα είναι επιτυχής. Βασικό μεθοδολογικό και θεωρητικό πλαίσιο ήταν να μελετηθεί σε βάθος η θεωρία του στιγματισμού [Λεμέρτ,1951], να εξετασθεί το θέμα της επιρροής του στίγματος της φυλάκισης στην απόδοση των πιθανοτήτων κοινωνικής επανένταξης του αποφυλακισμένου ατόμου.
Πιο συγκεκριμένα η μελέτη της επιρροής του γεγονότος της φυλάκισης στην κοινωνική αντίληψη, δηλαδή το είδος των κοινωνικών αναπαραστάσεων που διαμορφώνονται γύρω από την κοινωνική επανένταξη ενός αποφυλακισμένου ατόμου με βάση το στίγμα της φυλακής.

Ακαταλόγιστο:μια έννοια ζητά τη σημασία της

ΚΛΙΜΑΚΑ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ 2006

ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΑ ΠΑΣΧΟΝΤΩΝ  

της Σωτηρίας Γούλα, εγκληματολόγος

Συχνά διάφορα εγκλήματα, με  ιδιαίτερα αποτρόπαιη και αναίτια, τουλάχιστον μη κατανοητή για τους τρίτους, βιαιότητα συγκλονίζουν την κοινή γνώμη και συνάμα  προκαλούν ένα μυστηριώδη φόβο απέναντι σε συγκεκριμένες ομάδες ανθρώπων. Χαρακτηριστικό των εγκλημάτων αυτών είναι ένα είδος λογικής- από τη μεριά του δράστη μη κατανοητό και ταυτόχρονα μη αποδεκτό από το ευρύτερο κοινωνικό    σύνολο. Συνεπώς, εφόσον η λογική της πράξης δεν θεωρείται φυσιολογική και ο δράστης είναι ψυχικά ασθενής χρήζει διαφορετικής  αντιμετώπισης όχι μόνο από το κοινωνικό σύνολο αλλά πολύ περισσότερο από το ποινικό σύστημα. Οπως είναι προφανές η διαφορετική μεταχείριση των ψυχικά ασθενών δραστών από τους υπόλοιπους δράστες βασίζεται οτην παραδοχή ότι δεν είναι ορθό να θεωρηθεί κάποιος υπεύθυνος για την πράξη του, εφόσον δεν έχει συνείδηση του τι πράττει. Βασικό δικαίωμα του  ασθενούς που διαπράττει κάποιο έγκλημα και εφόσον έχει διαπιστωθεί στο μέτρο του δυνατού ότι δεν είχε γνώση των πράξεων του είναι vα μην του καταλογίζεται η πράξη του.

H ιστορία της υφ' όρων απόλυσης..

"Καμία από τις μεταρρυθμίσεις που έχουν γίνει εδώ και έναν αιώνα δεν επέφερε τα επιθυμητά αποτελέσματα για μια προοδευτικά μεγάλης κλίμακας αλλαγή, στην επανένταξη των κρατουμένων και την αποσυμφόρηση των φυλακών». Αυτό είναι το συμπέρασμα που προκύπτει από την έρευνα του βρετανικού Πανεπιστημίου Queen Mary στο Λονδίνο, με τίτλο: «ο θεσμός της υφ' όρων απόλυσης στην Ελλάδα», την οποία συνέταξε ο Λεωνίδας Κ. Χελιώτης, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Κέιμπριτζ και λέκτορας Εγκληματολογίας στη Νομική Σχολή του Κουίν Μέρι στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου".

Στην έρευνα αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι ο όρος της «υφ' όρων απόλυσης» χρονολογεί έναν αιώνα. «Στην πραγματικότητα, στο πλαίσιο μιας πομπώδους ρητορικής με σκοπό την εξάλειψη σοβαρών αδικιών εις βάρος των κρατουμένων, ο όρος υφ' όρων απόλυση στην Ελλάδα χρησιμοποιήθηκε περισσότερο για τον έλεγχο των κρατουμένων. Αυτό μπορεί να γίνει κατανοητό από δύο φαινομενικά αντιφατικές, αλλά τελικά συμπληρωματικές έννοιες. Αφ' ενός μεν η υπό όρων απόλυση χρησιμοποιήθηκε ως εργαλείο μηδενικού κόστους για την ελάφρυνση των ήδη επιβαρημένων φυλακών και από την άλλη με τη μέθοδο "καρότου και μαστιγίου" ως μηχανισμός ελέγχου των κρατουμένων. Εντυπωσιάζει, αλλά ο θεσμός φαίνεται να εφαρμόστηκε προς όφελος των κρατουμένων που πληρούσαν τα κριτήρια μόνον κατά τη διάρκεια της περιόδου 1917-1923. Το ποσοστό των κρατουμένων που ευεργετήθηκαν από το θεσμό ανήλθε στο 88%», αναφέρει ο Λεωνίδας Χελιώτης.

Αξιολόγηση του εκπαιδευτικού σεμιναρίου " Βασικά Θέματα Ψυχοπαθολογίας για Εργαζόμενους στα Καταστήματα Κράτησης"

Το Τμήμα Εκπαίδευσης , η Ψυχιατρική και Ψυχολογική Υπηρεσία της ΚΛΙΜΑΚΑ, έπειτα από αίτημα εργαζομένων στα καταστήματα κράτησης και δεδομένης της συχνότητας των ψυχικών διαταραχών στον πληθυσμό των κρατούμενων και του φορτίου που αυτές επιφέρουν στους εργαζόμενους, σχεδίασε και υλοποίησε έναν κύκλο εκπαιδευτικών συναντήσεων υπό τον τίτλο «Βασικά θέματα ψυχοπαθολογίας». Ως βασικός στόχος τέθηκε η  ενημέρωση και ενδυνάμωση των συμμετεχόντων με απώτερο σκοπό την αναγνώριση και κατανόηση συμπεριφορών που άπτονται της συμπτωματολογίας των ψυχικών διαταραχών. 

Απευθυνθήκαμε με ανοιχτή πρόσκληση προς όλες τις Διευθύνσεις, τους εκπαιδευτικούς και σωφρονιστικούς υπαλλήλους των παρακάτω καταστημάτων: Ελεώνα, Χαλκίδας, Αυλώνα και Κορυδαλλού. Ο αρχικός περιορισμός που είχε τεθεί στον αριθμό των συμμετεχόντων (20 άτομα) διευρύνθηκε λόγω αυξημένης πρόθεσης συμμετοχής. Από τα 40 άτομα που δήλωσαν συμμετοχή, 7 άτομα δεν εμφανίστηκαν ποτέ, 11 άτομα  παρακολούθησαν τις εκπαιδευτικές συναντήσεις περιστασιακά  και  22 άτομα τις παρακολούθησαν συστηματικά και έλαβαν βεβαίωση συμμετοχής.

Οι εκπαιδευτικές συναντήσεις διάρκειας 18 ωρών πραγματοποιήθηκαν στην Αθήνα, δίχως οικονομική επιβάρυνση και εκτός  ωραρίου εργασίας. Οι ενότητες που παρουσιάστηκαν υπό τη μορφή εισηγήσεων και συζητήσεων ενώ, πραγματοποιήθηκαν και 2 βιωματικές ασκήσεις. Η θεματολογία αφορούσε:

ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ: ΓΟΝΙΔΙΑ Ή ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ;

Η παραβατικότητα των ανηλίκων είναι ένα σοβαρό πρόβλημα που παρατηρείται τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκοσμίως. Παραδοσιακά, τα γενεσιουργά αίτια του προβλήματος έχουν αναζητηθεί στην οικογένεια του παιδιού και στην κοινωνία. Έχει ενοχοποιηθεί το οικογενειακό περιβάλλον, η κακοποίηση και η κακομεταχείριση του παιδιού, η φτώχεια και η ανέχεια, αλλά και άλλοι παράγοντες όπως η σχολική αποτυχία, η χρήση ουσιών, η ανεργία κα.
Εντούτοις, υπάρχουν ενδείξεις ότι η αιτιολογία του προβλήματος δεν είναι μόνο ψυχοκοινωνική. Σύγχρονες έρευνες στους τομείς της νευροβιολογίας και της γενετικής αποδίδουν τη βίαιη και επιθετική συμπεριφορά στην αλληλεπίδραση γονιδίων και περιβάλλοντος [1]. Κατά καιρούς έχει γίνει λόγος για αρκετά γονίδια που ενδεχομένως συμμετέχουν στη ρύθμιση της επιθετικότητας στον άνθρωπο. Έχει μελετηθεί κυρίως ο ρόλος γονιδίων που σχετίζονται με τη σύνθεση και το μεταβολισμό της
σεροτονίνης.
Η σεροτονίνη είναι ένας από τους κύριους νευροδιαβιβαστές του εγκεφάλου και συμμετέχει στη ρύθμιση της συναισθηματικής μας κατάστασης. Η συσχέτιση της σεροτονίνης με την επιθετικότητα είναι ίσως αναμενόμενη αν σκεφτούμε ότι η βίαιη συμπεριφορά έχει άμεση σχέση με αρνητικά συναισθήματα όπως ο φόβος ή ο θυμός. Επιπλέον, επειδή τα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς μας εκφράζονται με έναν ποσοτικό τρόπο, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι η εμφάνισή τους δεν επηρεάζεται από ένα αλλά από πολλά γονίδια που δρουν σε συνδυασμό. Τα γονίδια που έχουν μελετηθεί εκτενέστερα είναι αυτά που ελέγχουν τη σύνθεση της Μονοαμινοξειδάσης Α (ΜΑΟ Α) και του μεταφορέα σεροτονίνης.
Επισημαίνεται ότι οι περισσότερες μελέτες που έχουν γίνει αφορούν αγόρια ή άντρες, μιας και εκδηλώνουν περισσότερες βίαιες και επιθετικές συμπεριφορές σε σχέση με τις γυναίκες.
Α. Ο ρόλος της Μονοαμινοξειδάσης Α
Το γονίδιο που έχει συσχετιστεί σαφέστερα με την επιθετικότητα είναι αυτό που ελέγχει τη σύνθεση της ΜΑΟ Α. Έχουν καταγραφεί δύο μορφές του γονιδίου: η μορφή υψηλής δραστικότητας και η μορφή χαμηλής δραστικότητας (η δραστικότητα του γονιδίου σχετίζεται με τη μεταγραφική δραστηριότητά του που ρυθμίζεται από τον υποκινητή μεταγραφής του). Η μορφή χαμηλής δραστικότητας ευθύνεται για σημαντικά μειωμένη σύνθεση ΜΑΟ Α σε σχέση με τη μορφή υψηλής δραστικότητας.

Τηλεοπτικές σειρές, φυλακή και εγκληματολογία

Δημιουργία της εγκληματολογικής συνείδησης μέσα από ελληνικές τηλεοπτικές ψυχαγωγικές σειρές.

Ειδική εστίαση στα σωφρονιστικά καταστήματα.

της Κωνσταντίνας Κουρούση,

Κοινωνιολόγου, Υπ. Διδ. Παντείου Πανεπιστημίου

Έναυσμα για τη συγγραφή του παρόντος άρθρου ήταν η μελέτη με θέμα “Δημιουργία της εγκληματολογικής συνείδησης μέσα από ελληνικές τηλεοπτικές ψυχαγωγικές σειρές. Ειδική εστίαση στα σωφρονιστικά καταστήματα”. Η μελέτη έγινε στο πλαίσιο εκπόνησης διπλωματικής εργασίας στο ΜΠΣ «Η Σύγχρονη Εγκληματικότητα και η Αντιμετώπισή της» του τμήματος Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστήμιου κατά το έτος 2007. Η μελέτη εστίασε το ενδιαφέρον της στις τηλεοπτικές σειρές αφήνοντας έξω, εκείνα τα τηλεοπτικά προγράμματα (όπως ειδήσεις, ενημερωτικές εκπομπές), τα οποία θέτουν άμεσα το ζήτημα του εγκλήματος και του εγκληματία στους τηλεθεατές. Εξαιρούνται όσες τηλεοπτικές σειρές στηρίζονται καθαρά σε τέτοιες έννοιες, όπως είναι σειρές τρόμου, κοινωνικές, δραματικές. Έτσι επιλέχθη το τηλεοπτικό είδος της κωμωδίας, το οποίο ως στόχο έχει τη διασκέδαση και όχι τον προβληματισμό. Η επιλογή δε της ειδικής εστίασης στα σωφρονιστικά καταστήματα έγινε διότι σκεπτόμενοι ότι η ευκολία της δημιουργίας εγκληματολογικής συνείδησης έγκειται, κατά ένα μεγάλο μέρος, στο γεγονός ότι οι τηλεθεατές στην πλειονότητά τους δεν έχουν πολλές γνώσεις περί εγκληματολογικών θεμάτων, τότε τι συμβαίνει σχετικά με το χώρο των φυλακών ο οποίος είναι από μόνος του ένας χώρος στον οποίο οι τηλεθεατές δύσκολα να έχουν ή δεν πρόσβαση; Πεδίο έρευνας, λοιπόν, αποτέλεσαν επτά ελληνικές τηλεοπτικές κωμικές σειρές οι οποίες έχουν σχετικά πρόσφατα ολοκληρωθεί (1997-2007), είχαν υψηλή τηλεθέαση και αναφορές σε φυλακές. Σκοπός της μελέτης ήταν η διερεύνηση του κατά πόσον αυτό το θεωρούμενο ως ‘αθώο’ προϊόν της τηλεόρασης μπορεί να μεταδώσει γνώσεις περί του εγκλήματος.

Η γνώση περί εγκληματολογικών θεμάτων θεωρείται ότι δεν είναι εύκολο να αποκτηθεί από τον καθένα

Το πρόβλημα του υπερπληθυσμού στα ελληνικά και κυπριακά σωφρονιστικά καταστήματα και η σύνδεσή του με τις αυτοκτονίες κρατουμένων

Το παρόν άρθρο πραγματεύεται ένα πολυσήμαντο ζήτημα που ταλανίζει το ελληνικό σωφρονιστικό σύστημα και αποτελεί τροχοπέδη στους σκοπούς που αυτό επιδιώκει. Πρόκειται, ειδικότερα, για το πρόβλημα του υπερπληθυσμού, το οποίο, μάλιστα, συνδέεται συχνά με το φαινόμενο των αυτοκτονιών κρατουμένων κατά τη διάρκεια έκτισης της ποινής τους.

Α. Εισαγωγικές Παρατηρήσεις

Αρχικά, είναι αξιοσημείωτο ότι οι κρατούμενοι σε σωφρονιστικά καταστήματα στερούνται την προσωπική τους ελευθερία. Η στέρηση αυτή δεν είναι πάντως απόλυτη, διότι τούτο (π.χ. πρόσδεση του κρατουμένου σε σταθερό σημείο) θα αποτελούσε βασανιστήριο κατά το άρθρο 7 παρ. 2 του ελληνικού Συντάγματος, αλλά σχετική, υπό την έννοια ότι περιορίζονται μέσα στο χώρο του καταστήματος. Κατά τα άλλα οι κρατούμενοι διατηρούν και μπορούν να ασκήσουν τα συνταγματικά τους δικαιώματα, σε όποιο βαθμό είναι τούτο πρακτικά δυνατό παρά τον εγκλεισμό τους, όπως π.χ. είναι το δικαίωμα στη μόρφωση, το δικαίωμα στο απόρρητο της επικοινωνίας κ.τ.λ.. Ο ελληνικός Σωφρονιστικός Κώδικας (ν. 2776/1999) φαίνεται να πραγματοποίησε βήματα προόδου προς την κατεύθυνση αυτή. Στην πράξη, ωστόσο, οι συνθήκες κράτησης επιδεινώνονται λόγω του μεγάλου αριθμού των κρατουμένων στα σωφρονιστικά καταστήματα, ο οποίος υπερβαίνει κατά πολύ την προβλεπόμενη χωρητικότητα τους.

Βρετανική έρευνα: αξιολόγηση συστήματος τηλεψυχιατρικής μέσα σε κατάστημα κράτησης

Οι φυλακές θεωρούνται εν γένει απομωνομένα και ενασχολούμενα υπερβολικά με την ασφάλεια ιδρύματα. Επιπλέον, ένα τέτοιο περιβάλλον μπορεί να αποβεί επιζήμιο για την ψυχική υγεία ενώ το ίδιο το καθεστώς κράτησης συχνά παρεμποδίζει την παροχή υπηρεσιών υγείας. Είναι πλέον γενική παραδοχή ότι οι σοβαρές ψυχιατρικές διαταραχές και η συννοσηρότητα είναι συχνές στον πληθυσμό των κρατουμένων. Δυστυχώς, πολλές από αυτές τις σύθετες ανάγκες δεν βρίσκουν ανταπόκριση.

Η τηλεψυχιατρική αποτελεί μια στρατηγική για την βελτίωση της προσβασιμότητας και της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών ψυχικής υγείας στο πλαίσιο της φυλακής.

Η Leonard Sarah et al., στο πλαίσιο του εθνικού προγράμματος για την ψυχική υγεία στα σωφρονιστικά καταστήματα, διεξήγαγε το 2004 έρευνα στο κατάστημα υψιστης ασφαλείας του Isle Wight της Μ. Βρετανίας υπό τον τίτλο «Ανάπτυξη και αξιολόγηση τηλεψυχιατρικής υπηρεσίας για κρατούμενους». Οι υπηρεσίες τηλεψυχιατρικής, στο εν λόγω κατάστημα, είχαν τεθεί σε λειτουργία από το 2003 και η Leonard θέλησε μέσω αυτής της έρευνας να διερευνήσει αν η χρήση της τηλεψυχιατρικής για την ψυχιατρική παρακολούθηση των κρατουμένων είναι εφικτή, αξιόπιστη, αποδεκτή και οικονομικά συμφέρουσα.

Έθεσε λοιπόν τα παρακάτω ερωτήματα:

Ψυχικά πάσχοντες αποφυλακισμένοι και εκτός στέγης διαβίωση