Θέατρο στη Φυλακή - Ferrara 18-24 Μαίου

Teatro Julio Cortazar - η πρόσοψη αναπαριστά καθημερινές στιγμές πριν από την ολοσχερή καταστροφή της πόλης κατά τον Β' παγκόσμιο πόλεμο

Ολοκληρώθηκε το ευρωπαικό Workshop «Τheater in jail» που έλαβε χώρα στην πόλη Ferrara της Ιταλίας από τις 8 έως τις 14 Μαίου υπό τη χρηματοδότηση του Leonardo Lifelong Learning Grunvitg programme . Στο Workshop συμμετείχαν 20 άτομα από διάφορες χώρες τις Ε.Ε.: εκπρόσωπος της ΚΛΙΜΑΚΑ, εργαζόμενοι του Υπουργείου Δικαιοσύνης της Δανίας, των φυλακών της Πολωνίας, της Ρουμανίας, της Κύπρου,της Αυστρίας, της Γερμανίας, η Διευθύντρια και  καθηγητές του ΣΔΕ Διαβατών, άτομα που δραστηριοποιούνται στο κομμάτι του θεάτρου και των φυλακών από το Βέλγιο, την Ολλανδία, το Ηνωμένο βασίλειο, την Ουγγαρία και τη Νορβηγία. Το workshop διοργανώθηκε από την ΜΚΟ Alpha Centauri και από τη θεατρική ομάδα του Cortazar Teatro.

Στην Ιταλία υπάρχουν αυτή τη στιγμή περισσότερες από 100 θεατρικές ομάδες που δραστηριοποιούνται στη φυλακή. Το θέατρο στη φυλακή αναπτύχθηκε και διαδόθηκε στοχεύοντας στην βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης εντός των καταστημάτων, στην καλλιέργεια συνείδησης επί των διαδικασίων που οδήγησαν στη φυλάκιση, στη διεύρυνση των κοινωνικών και εκφραστικών δεξιοτήτων, στον εμπλουτισμό των σχέσεων μεταξύ των ιδρυμάτων και της ευρύτερης κοινότητας και εν τέλει στην διευκόλυνση ένταξης των αποφυλακισμένων σε μια λιγότερο προκατειλημμένη κοινωνία.  Η πρώτη θεατρική ομάδα ιδρύθηκε το 1988 στο Κατάστημα Κράτησης της Voltera από τον σκηνοθέτη Armando Punzo και έκτοτε διαδίδεται συνεχόμενα σε διάφορες περιοχές της Ιταλίας. Μια σειρά νομοθετικών ρυθμίσεων διευκόλυνε την διάδοση του θεάτρου στα καταστήματα κράτησης, το 1975 ο νόμος 234 εισάγει μια σειρά ευνοικών ρυθμίσεων: μερική αποφυλάκιση έπειτα από έκτιση της μισής ποινής για ποινές μικρότερες από 2^1/2 χρόνια  και χορήγηση αδειών. Στη συνέχεια η νομοθεσία που εισήγαγε ο Gozzini το 1986 επαναφέρει τις έννοιες της επανένταξης και της εκπαίδευσης προβλέποντας ενέργειες για την άρση της απομόνωσης των φυλακών από την ευρύτερη κοινότητα. Οι ημέρες αδειών αυξάνονται σε 45/έτος και για πρώτη φορά προβλέπεται εργασία εκτός της φυλακής και ανευ συνοδεία για ορισμένες κατηγορίες κρατουμένων. Αυτή την περίοδο αναπτύσσεται και το θέατρο στη φυλακή κατανοώντας και διατηρώντας πάντα την επίγνωση των ιδιαιτεροτήτων που μπορεί να εμφανίζει το κάθε πλαίσιο (αν πρόκειται για δικαστική φυλακή ή αν υπάρχει συχνή εναλλαγή κρατουμένων, η σύνθεση των κρατουμένων αναφορικά με την εθνικότητα κλπ.). 

Γενικά θα λέγαμε ότι μια σημαντική ιδιαιτερότητα αυτών των ομάδων είναι η έντονη διασύνδεση τους με την κοινότητα, οι φυλακές ανοίγουν και το κοινό μπορεί να μπει για να παρακολουθήσει τις πρόβες ενώ, οι κρατούμενοι – ηθοποιοί συμμετέχουν σε θεατρικά φεστιβάλ και δίνουν παραστάσεις στις κατά τόπους θεατρικές σκήνες. Όπως ανέφερε χαρακτηριστικά, ο Horacio Czertok σκηνοθέτης και ιδρυτής του Teatro Nucleo – Cortazar έπειτα από 30 χρόνια εμπειρίας κάνοντας θέατρο με ψυχιατρικούς ασθενείς και φυλακισμένους, μία από τις πιο συγκινητικές στιγμές ήταν η παράσταση της θεατρικής ομάδας της φυλακής της Ferrara την οποία πραρακολούθησαν 1000 άτομα στο δημοτικό θέατρο της πόλης.

Οι συμμετέχοντες του εργαστηρίου είχαν την ευκαιρία να επισκεφθούν την εν λόγω φυλακή και να παρακολουθήσουν μαζί με άλλους καλεσμένους πρόβες των κρατουμένων από την παράσταση Βόϋτσεκ του Γκέοργκ Μπύχνερ που επιμελούνται σκηνοθετικά οι Horacio Czertok και Andrea Amaducci. Στο πλαίσιο της επίσκεψης οι συμμετέχοντες συνομίλησαν με το προσωπικό του προσωπικό του καταστήματος. Στο κατάστημα κράτησης της Ferrara βρίσκονται αυτοί τη στιγμή 470 κρατούμενοι   παρόλο που η δυναμικότητα του είναι 250 ατόμων. Επιπλέον, το 40% των κρατουμένων προέρχονται από χώρες της Ανατολικής Ευρώπης ενώ παράλληλα υπάρχει σημαντική έλλειψη επαγγελματιών υγείας. Όπως ανέφερε το επιστημονικό προσωπικό της φυλακής, ο υπερπληθυσμός, η σημαντική έλλειψη προσωπικού καθώς και η μεταφορά της φυλακής από το κέντρο της πόλης στα προάστια- άρα και η απώλεια της επαφής με την κοινότητα-  αποτελούν κάποια από τα σημαντικότερα προβλήματα που καλούνται να αντιμετωπίσουν.  Εκτός από το προσωπικό και τους κρατούμενους της φυλακής οι συμμετέχοντες πραγματοποίησαν συναντήσεις με το Δήμαρχο της πόλης και τον Διευθυντή του Δημοτικού Θεάτρου της Ferrara οι οποίοι αποτελούν μέλη του δικτύου για το θέατρο στη φυλακή, την Cristina Valenti, καθηγήτρια στο πανεπίστημιο της Bologna, τον Moncef Aissa, πρώην κρατούμενο που τώρα εργάζεται ως ηθοποιός καθώς και με άτομα από το χώρο του Θεάτρου στις φυλακές που δραστηριοποιούνται στο Μιλάνο, τη Νάπολη και την Πάδουα.  

Το απόσπασμα της έρευνας του Massimo Marino που παρατίθεται παρακάτω αντικατοπτρίζει με σαφήνεια τη γενικότερη φιλοσοφία αυτών των ιδιαίτερων  θεατρικών ομάδων.

«To Θέατρο στη φυλακή μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό μέσο αλλαγής για τους κρατουμένους-ηθοποιούς ενώ, την ίδια στιγμή μπορεί να επιφέρει αλλαγές συνολικά στο περιβάλλον των φυλακών. Αντιστρόφως, αυτές οι «σωφρονιστικές» θεατρικές εμπειρίες μπορούν μερικές φορές να επιφέρουν αλλαγές στη γλώσσα του θεάτρου, ως ένα μέσο έκφρασης που όταν τοποθετηθεί στα στενά όρια ενός σωφρονιστικού ιδρύματος πρέπει να βρει εκ νέου τον επιτακτικό και αναγκαίο χαρακτήρα του.. Τα πολλά παραδείγματα θεατρικών έργων  στις φυλακές, από τις πολυάριθμες θεατρικές ομάδες και σεβαστούς σκηνόθετες, με διαφορετικές προσεγγίσεις, που ποικίλλουν σε εκφραστικές μορφές και στόχους, απεικονίζουν το γεγονός ότι  δεν υπάρχει απαραίτητα κάποια  αντίφαση μεταξύ της διαδικασίας της δημιουργίας σε μια φυλακή, των  θεατρικών παραστάσεων υψηλής εκφραστικής και καλλιτεχνικής ποιότητας, και της ταυτόχρονης χρήσης του θεάτρου για παιδαγωγικούς στόχους. Οι δύο πλευρές εμπλουτίζονται αμοιβαία. Όταν η θεατρική πρακτική στη φυλακή καθοδηγείται από μια σωστή καλλιτεχνική μεθοδολογία αναδύεται ένα παιδαγωγικό πλαίσιο βασίσμένο στην αυτο-διαμόρφωση και την αυτο-ανάλυση, ένα πλαίσιο στο οποίο συμμετέχουν όλοι όσοι εμπλέκονται με αποτέλεσμα τη βελτίωση της στάσης απέναντι στους συνανθρώπους, τη βελτίωση της  ψυχικής και σωματικής υγείας τους  καθώς και της γενικότερης γνωσιακής τους εμπειρίας. Εκείνοι που ζουν την εμπειρία των φυλακών πρέπει συνεχώς να αναζητούν ευκαιρίες, να επανεξετάζουν  και να επανεκκινούν  τη σχέση τους με τον κόσμο που τους περιβάλλει. Η θεατρική εμπειρία προφέρει ένα πεδίο όπου αυτές οι ευκαιρίες γίνονται πιθανές, ένα πεδίο όπου συναντιούνται οι διάφορες κουλτούρες, γλώσσες και εθνικότητες.
Η φυλακή αντιπροσωπεύει-τόσο συμβολικά όσο και πιο συγκεκριμένα - τα περιθώρια της κοινωνίας: λειτουργεί ως καθρέφτης μιας πολυφυλετικής κοινωνίας στις περισσότερο κοινωνικά ευάλωτες πτυχές της. Οι ιταλικές φυλακές (όπως και οι ελληνικές άλλωστε) είναι γεμάτες από περιθωριοποιημένους: μετανάστες από τις φτωχές χώρες (ιδίως από τις χώρες του Μαγκρέμπ και τμήματα της πρώην Yugoslovia), εσωτερικούς μετανάστες από τις κοινωνικά και οικονομικά υποβαθμισμένες περιοχές του νότου. Θα λέγαμε ότι μέσω του θεάτρου προσπαθούμε να κατασκευάσουμε την πραγματικότητα που επιθυμούμε».