Τρίτη 15 Μαρτίου 2011

Μια εισαγωγή στην θυματολογία

Αν θέλαμε να δώσουμε έναν ορισμό της θυματολογίας θα λέγαμε, ότι είναι ένας σχετικά νέος κλάδος της Εγκληματολογίας, που ασχολείται με την αλληλεπίδραση ανάμεσα α) στον θύτη και στο θύμα, β) στο θύμα και στο σύστημα απονομής δικαιοσύνης, δηλαδή στους φορείς του επίσημου κοινωνικού ελέγχου (αστυνομία, δικαστήριο κλπ) και γ) ανάμεσα στο θύμα και στην κοινωνία. Ως έννοια απαρτίζεται από τις λέξεις θύμα και λόγος. Ως θύμα ορίζεται το άτομο εκείνο που έχει υποστεί βλάβη (ο παθών) από την αξιόποινη πράξη που προκλήθηκε  από το θύτη (Π.Κ Α.118).
Η γένεση αυτού του κλάδου συμπίπτει με τις θεωρίες δύο μεγάλων εγκληματολόγων, του Von Hentig (1948) και του Mendelsohn (1963), οι οποίοι επιχείρησαν να διερευνήσουν την ύπαρξη τυχόν προσωπικών χαρακτηριστικών των θυμάτων που θα μπορούσαν να δώσουν μια εξήγηση για την θυματοποίηση τους. Αρχικά το ενδιαφέρον τους στράφηκε στα θύματα των ανθρωποκτονιών.
Ο Mendelsohn (1963) κατέληξε μέσα από έρευνες σε μια τυπολογία του θύματος, η οποία περιελάμβανε 6 κατηγορίες. Μόνο ένα από τα έξι θύματα ήταν «απόλυτα αθώο», ενώ όλα τα υπόλοιπα είχαν βαθμιαία όλο και μεγαλύτερη συμμετοχή-ευθύνη για την θυματοποίησή τους. Τελευταίο στην κατάταξη ήταν το ένοχο θύμα  όπου συγκέντρωνε και την μεγαλύτερη ευθύνη για το πέρασμα του εγκληματικού κατωφλιού από τον δράστη και συνεπώς για την θυματοποίηση του. Χαρακτηριστικά αναφέρει ότι, το αθώο θύμα είναι αυτό που έχει άγνοια της κατάστασης και του κινδύνου, το θύμα που είναι τόσο ένοχο όσο και ο θύτης είναι αυτό που βοηθά κάποιον να αυτοκτονήσει, ενώ το θύμα που φέρει μεγαλύτερη ενοχή του δράστη είναι αυτό που προκαλεί τη βία.
Προχωρώντας ακόμη περισσότερο ο Mendelsohn πρότεινε μια ακόμη κατηγοριοποίηση των θυμάτων ανάλογα με την προσωπικότητά τους. Έτσι, θεωρούσε ότι ο καταθλιπτικός τύπος είναι πιο κοντά στο αθώο θύμα και ταυτόχρονα αποτελεί και τον πιο εύκολο και ευάλωτο στόχο, ακριβώς εξαιτίας της «απροσεξίας» του, όπως ο ίδιος ανέφερε και του ότι γενικά ήταν ανυποψίαστο.  Ακόμα, ένα επίσης εύκολο θύμα ήταν και ο άπληστος ακριβώς λόγω της «αδυναμίας» του αυτής. Το θύμα «βασανιστής» γίνεται αντικείμενο επίθεσης λόγω της βίας που ασκεί πάνω στο θύμα που δέχεται την συμπεριφορά αυτή.
Αυτή η προσπάθεια παρόλες τις αντιρρήσεις που γέννησε, έδωσε εντούτοις τροφή στην ανάπτυξη νέων θεωριών, όπως της θεωρίας της επαναλαμβανόμενης δραστηριότητας (Cohen and Felson, 1979). Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, το έγκλημα για να τελεστεί απαιτεί 3 βασικές προϋποθέσεις, έναν εύκολο-ευάλωτο στόχο, δράστες με ισχυρό κίνητρο και την απουσία της αστυνομίας.
Δυο ακόμα θεωρητικές προσέγγισεις που αναπτύχθηκαν στα πλαίσια της θυματολογίας, ορμώμενες από την τυπολογία του Mendelsohn ήταν αυτές που συσχέτιζαν την θυματοποίηση με την επιλογή τρόπου ζωής του θύματος (Hindelang, Gottfredson, & Garofalo, 1978; Quinn, Holman, and Tobolowsky (1992).  Η μια (Life style-Exposure Theory), προσπάθησε να εξηγήσει τα κοινά χαρακτηριστικά που εμφάνιζαν κάποια θύματα  και να τα συσχετίσει με τις επιλογές που έχουν κάνει σε επίπεδο τρόπου ζωής και καθημερινότητας και η δεύτερη ( The treefold Model), αναφέρεται παρόμοια με την θεωρία της επαναλαμβανόμενης δραστηριότητας σε τρεις παράγοντες που ενισχύουν την πιθανότητα τέλεσης μιας εγκληματικής πράξης. Ο πρώτος παράγοντας είναι, η ύπαρξη «σωστού» τόπου και χρόνου, ο δεύτερος, τα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά του θύματος και τρίτον, η επιλογή τρόπου ζωής.
Εκτός της αναζήτησης των αιτίων της θυματοποίησης ενός ατόμου και όχι κάποιου άλλου, η θυματολογία ασχολήθηκε και με την στάση των ανθρώπων πάνω στο πόσο πιθανή θεωρούν μια δικής τους θυματοποίηση. Με άλλα λόγια, ασχολήθηκε με τον φόβο του εγκλήματος και όχι μόνο με το ποιος θυματοποιείται και γιατί.

Βιβλιογραφία
Hentig, von, Hans (1948) The Criminal and His Victim. New Haven: Yale U. Press.
Karmen, A. (1992) Crime Victims. Pacific Grove: Brooks/Cole.
Mendelsohn, B. (1963) "The Origin of the Doctrine of Victimology" Excerpta Criminologica 3:30
Quinn J.F, Holman J.E, & Tobolowsky P.M. (1992). A case study method for teaching theoretical criminology. Journal of Criminal Justice Education, 3, 53-70

της Κατερίνας Λιναρδάτου