Τρίτη 29 Μαρτίου 2011

Κλειστά Παιδαγωγικά Κέντρα στη Γαλλία

της Δήμητρας Λουζιώτου
Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ψυχολογίας 
Παμεπιστημίου Paris13

Τον Ιανουάριο του 2003 το Υπουργείο Δικαιοσύνης της Γαλλίας αποφάσισε ότι όλοι οι φορείς ή εταιρείες που είναι ικανές να προσφέρουν, εκ των εξώθεν, κοινωνικές υπηρεσίες, πρέπει να δημιουργήσουν, εν πρώτοις πειραματικά, Κλειστά Παιδαγωγικά Κέντρα, τα λεγόμενα Centers Educatifs Fermees, (C.E.F.) που μπορούν να φιλοξενούν και να διαπαιδαγωγούν ανήλικους που έχουν αναπτύξει αντικοινωνικές συμπεριφορές ή παραπτοματικές πράξεις.
Μετά από πολυάριθμες συσκέψεις και σημαντικές συζητήσεις πάνω στους τρόπους και τις διαδικασίες λειτουργίας ενός  “Κλειστού “ Κέντρου για την υποδοχή ανηλίκων με προβλήματα συμπεριφοράς, η κυβέρνηση πρότεινε καινούριες κατευθύνσεις αντιμετώπισης τους. Τα Κλειστά Παιδαγωγικά Κέντρα θα φιλοξενούν και θα παρέχουν υπηρεσίες μόνο σε ανηλίκους οι οποίοι βρίσκονται εκτεθειμένοι σε κάθε μορφής κρίση ή κίνδυνο ή παρουσιάζουν εύθραστες συμπεριφορές.
Σύμφωνα με αυτή την απόφαση, οι προυποθέσεις προστασίας των ανηλίκων 13 έως 16 χρονών διαφοροποιούνται ως προς τον σημασιολογικό τρόπο αντιμετώπισής τους, σε σχέση με αυτή των ανηλίκων 16 έως 18 χρονών, δίνοντας έμφαση σε αυτό που αφορά τη σχολική δραστηριότητα και τον επαγγελματικό προσανατολισμό. Επίσης, κάθε Παιδαγωγικό Κέντρο είναι εντεταλμένο να θεμελιώσει την δική του αντίληψη λειτουργίας τους, υπολογίζοντας πάντα τη διαφορετικότητα των ηλικιών. Αυτή η κυβερνητική πρόταση επιμένει, ίσως, στην αναγκαιότητα μιας διαρκούς λειτουργίας για την συνεχή υποδοχή των ανηλίκων στα Κέντρα. Δηλαδή, να είναι πάντα ανοιχτά στην υποδοχή ανηλίκων που βρίσκονται σε κρίση ανεξάρτητα αν υπάρχει ή όχι κενή θέση στα Κέντρα.
Όταν οι ανήλικοι είναι ήδη εγκατεστημένοι μέσα σε ένα Κλειστό Παιδαγωγικό Κέντρο τίθεται  άμεσα σε εφαρμογή το πλαίσιο προστασίας τους από το σώμα της δικαιοσύνης, με απόφαση: ‘’Μοναδική πηγή παροχής φροντίδας για θέσεις ανηλίκων στους κόλπους των Κέντρων’’. Αυτό το πλαίσιο αφορά μόνο τους ανηλίκους οι οποίοι είναι τοποθετημένοι στα Κέντρα.
Στην περίπτωση της τοποθέτησης ενός ανηλίκου σε ένα Κέντρο διερευνάται άμεσα το ιστορικό και το περιβάλλον του από διαφορετικές πηγές έρευνας, έτσι ώστε, να κινηθεί η διαδικασία συμβουλίου (Παιδαγωγών και Δικαστών Ανηλίκων) και να αποφασιστεί ή ένταξή  του σε πρόγραμμα προετοιμασίας, εν πρώτοις, για μια εισαγωγή και παραμονή, κατά δεύτερον, στα Κλειστά Παιδαγωγικά Κέντρα. Μερικές φορές, αυτή η διαδικασία λαμβάνει χώρα αναδρομικά όταν κρίνεται απαραίτητη η άμεση εισαγωγή του στο Κέντρο.
Τα Κλειστά Παιδαγωγικά Κέντρα είναι γνωστά για τη διαρκή προσπάθεια ψυχοσυναισθηματικής και ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης και εξελισιμότητας των νέων. Προσφέρουν τη δυνατότητα να ζουν οι ανήλικοι σε ένα ασφαλές περιβάλλον όπου οι συμπεριφορές, αλλά και οι αντικοινωνικές ενέργειές τους, να είναι υπό την επίβλεψη και φροντίδα ειδικών παιδαγωγών ενώ παράλληλα προετοιμάζονται για μια ομαλή επανένταξη στο οικογενειακό και κοινωνικό τους περιβάλλον.
Τα Κλειστά Παιδαγωγικά Κέντρα λειτουργούν για όλες τις ηλικίες και φιλοξενούν 6 έως 10 ανηλίκους. Η παραμονή προσφέρεται για μια περίοδο έως και 6 μηνών, με δυνατότητα ανανέωσής της αν χρειαστεί, για 6 ακόμα μήνες. Μέσα από μια σύντομη ματιά, αυτά τα κέντρα φαίνεται να έχουν ένα σταθερό αντικείμενο: Εργασία πάνω στην προσωπικότητα του ανήλικου και στην ατομική του ανάπτυξη και εξέλιξη. Εργάζονται αυστηρά, τόσο πάνω στο ατομικό και ψυχολογικό πλάνο του ανηλίκου, όσο και σε αυτό της οικογένειας και του κοινωνικού του περιβάλλοντος.
Κάθε μορφής έρευνες, που αφορούν το ανήλικο και την οικογένεια του, λαμβάνουν  χώρα στο περιβάλλον του (σπίτι, σχολείο, γειτονιά) με τρόπο συστηματικής γνώσης, ικανότητας και εμπειρίας και σαφώς θεμελιωμένες πάνω στη έννοια του σεβασμού των δυνατοτήτων και των ικανοτήτων τους.
Τα Κλειστά Παιδαγωγικά Κέντρα προορίζονται για τη φιλοξενία των ανηλίκων που βρίσκονται σε πολύ δύσκολη θέση, σε κίνδυνο η κρίση και με ανοιχτά νομικά προβλήματα. Αυτά τα κέντρα έχουν τη δυνατότητα να φιλοξενούν 6 έως 10 ανηλίκους παραβάτες το καθένα. Κάθε ανήλικος θα πρέπει να είναι φιλοξενούμενος σε ατομικό δωμάτιο και να διαθέτει εξοπλισμό ειδών υγιεινής. Ωστόσο, τα μέλη της εκπαιδευτικής ομάδας έχουν μια συνεχή πρόσβαση στα δωμάτιά τους. Όλοι οι ανήλικοι που εντάσσονται στα Κλειστά Παιδαγωγικά Κέντρα, με την άφιξή τους, τους προτείνεται ένα πλήρες πρόγραμμα εργοθεραπείας και εκπαίδευσης (φυσικής και πνευματικής υγείας). Τους προτείνεται επίσης και πρέπει και οι ίδιοι να συμφωνήσουν, ότι θα ακολουθήσουν τις φροντίδες που κρίνονται απαραίτητες για την υλοποίηση αυτού του προγράμματος. Επιπλέον, κάθε ανήλικος που αντιμετωπίζει αποκλίνουσες συμπεριφορές (ναρκωτικά, κάπνισμα, αλκοόλ, φάρμακα) του προτείνεται μια θεραπεία που προσβλέπει στην αποτοξίνωσή του.

Ένας μόνιμος συνοδός παιδαγωγός, ως πρόσωπο αναφοράς, και μια ανάληψη άμεσης ψυχολογικής φροντίδας προσφέρονται, επίσης, σε όλους τους ανηλίκους που η κατάστασή τους το απαιτεί. Τελικά, με την άφιξή τους στο Κλειστό Παιδαγωγικό Κέντρο πραγματοποιείται η διευθέτηση ενός εκπαιδευτικού πρωτοκόλλου: σχολικής γνώσης και επαγγελματικής κατάρτισης, το οποίο συζητείται κατά τακτά χρονικά διαστήματα για να διαπιστωθεί το επίπεδο αυτών των γνώσεων.
Ενέργειες διδαχής και επαγγελματικής κατάρτισης ειδικά προσανατολισμένες για την γνώση και την ενημέρωση, μέσω της ανάγνωσης και της γραφής, θα πρέπει να ορίζονται από την εκπαιδευτική ομάδα (παιδαγωγούς) σε συνεργασία με τις υπηρεσίες της εθνικής παιδείας. Όσον αφορά τα κενά των σχολικών γνώσεων που έχουν συσσωρευτεί στον ανήλικο θα πρέπει ανειλημμένα να καλύπτονται, έτσι ώστε, να υπάρχει η συνεχής σχολική απασχόληση καθώς και οι δραστηριότητες χαλάρωσης και αθλοπαιδιάς που πρέπει να λαμβάνουν χώρα κυρίως στην ύπαιθρο. Όσον αφορά το πρωτόκολλο των ανειλημμένων υποχρεώσεων της επανεκπαίδευσης και των ενεργειών κάλυψης θεμελιωδών γνώσεων πραγματοποιείται μέσω της ανάγνωσης και της γραφής, της διαπαιδαγώγησης μέσω παιδαγωγικών συμπεριφορών, της αναζωογόνησης του σώματος μέσω των αθλητικών δραστηριοτήτων και της υγείας και γενικότερα μέσω της προσφοράς προγράμματος πλήρους υγιεινής.
Ωστόσο έχει προβλεφτεί ένα χρονικό διάστημα που επιτρέπεται οι ανήλικοι να δέχονται επισκέψεις. Μπορούν να δέχονται τα μέλη της οικογένειάς τους κάτω από συνθήκες που ορίζει ο εσωτερικός κανονισμός και μπορούν επίσης, να αλληλογραφούν μαζί τους κάτω από τις ίδιες συνθήκες. Ο δεσμός με τα πρόσωπα, τον τόπο και τον χώρο (σπίτι)  της καταγωγής του ανηλίκου αποτελεί  μια από τις διαφορές της λειτουργίας των Κλειστών Παιδαγωγικών Κέντρων από τα Ενισχυμένα Παιδαγωγικά Κέντρα ( Κέντρα υψηλής προστασίας των ανήλικων παραβατών). Σε κάθε περίπτωση, δεν υιοθετούν την λογική της ρήξης ή αποκοπής του ανηλίκου από την οικογένεια και το περιβάλλον του. Δεν επιδιώκεται να απομακρυνθεί ο ανήλικος από το περιεχόμενο της ζωής του.
Μια ουσιώδης διαφορά, στα Ενισχυμένα Εκπαιδευτικά Κέντρα (Centre Educatifs Renforces, CER) είναι ότι εισαγωγή των ανηλίκων πραγματοποιείται βάση των ελεύθερων θέσεων. Αρχή πάνω στην οποία στηρίζεται το πρόγραμμα των κέντρων αυτών είναι ο σεβασμός των όρων του Χάρτη Δικαιωμάτων και Ελευθεριών του ατόμου που φιλοξενούν. Αλλά, σε καμία περίπτωση, η λειτουργία των εγγυηθέτων,  κατ’ αυτόν  τον τρόπο δικαιωμάτων, δεν μπορεί να παρεμποδίσει την εφαρμογή των ενδείξεων και αποφάσεων που έχει διατάξει ή ορίσει η δικαστική αρχή σύμφωνα με την έρευνα του ιστορικού  του ανηλίκου. Ενέχει, επίσης , και το δικαίωμα να κυκλοφορεί ελεύθερα αλλά με ελεγχόμενο, ίσως, τρόπο.
Όσον αφορά τις εξόδους των ανηλίκων από το Κλειστό Παιδαγωγικό ή το Ενισχυμένο Παιδαγωγικό  Κέντρο δεν θα μπορούσαν  να πραγματοποιηθούν πάρα μόνο για τις ανάγκες και δραστηριότητες που εισηγείται η εταιρεία (ΑΕΜΟ) ή για  να απαντήσουν στις κλήσεις των διοικητικών και νομικών αρχών. Να παραβρεθούν,  δηλαδή σε κάποια διαδικασία σε δικαστήριο ή κοινωνική υπηρεσία. Σε καμία περίπτωση, όμως, οποιαδήποτε έξοδος είτε αυτή είναι ατομική είτε συλλογική δε μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς τη συνοδεία ενός ή πολλών μελλών  της εκπαιδευτικής ομάδας. Αυτόνομες  μετακινήσεις μπορούν να επιτραπούν μόνο στα πλαίσια της σχολικής παρακολούθησης ή των διαβημάτων της εισήγησης επαγγελματικής κατάρτισης ή της κοινωνικής επανένταξης στη βάση πάντα της σύμφωνης γνώμης του δικαστή ανηλίκων. Ο ίδιος τρόπος εφαρμόζεται και για τις επαφές με την οικογένεια.
Οι φόβοι υγείας οι οποίοι γεννιούνται σε αυτά τα Ενισχυμένα ή Κλειστά Παιδαγωγικά Κέντρα συχνά είναι αβάσιμοι. Φιλοξενούνται ανήλικοι με σοβαρές αποκλίνουσες συμπεριφορές, με εξαιρετικά δύσκολες εκτροπές αντιδράσεων και μερικές φορές με σοβαρές διαταραχές προσωπικότητας. Έτσι μπορούν να δημιουργήσουν προβλήματα προσαρμογής ή καταστάσεων με κίνδυνο της δικής τους ή της ζωής των άλλων συνομηλίκων τους. Όλα αυτά, βέβαια, αντιμετωπίζονται με τη διαρκή  ψυχολογική υποστήριξη και τη δυναμική της διαπαιδαγώγησης, γι΄ αυτό δεν υπάρχουν μπάρες στα παράθυρα ούτε πόρτες  χωρίς χερούλια. Ο χαρακτήρας του ‘’κλειστού’’  διακρίνεται μόνο από τους αυστηρούς κανόνες και τις υποχρεώσεις που αναλαμβάνει να σεβαστεί ο ανήλικος ακόμη κι αν η ‘’Δαμόκλειος σπάθη’’ αιωρείται πάνω από το κεφάλι του κάθε ανηλίκου ή του κάθε νέου με χαμηλό δείκτη φραγμού των συμπεριφορών του.
Όσον αφορά τις παιδαγωγικές μεθόδους, στα Ενισχυμένα Παιδαγωγικά Κέντρα, το Υπουργείο Παιδείας θέτει σε εφαρμογή τις παλιές συνταγές των αθλητικών δραστηριοτήτων, της εκμάθησης ανάγνωσης και γραφής και της επαγγελματικής κατάρτισης, τα οποία εφαρμόζονται από την αρχή της ειδικής επιμόρφωσης και του σωφρονισμού των ανήλικων παραβατών ή και εγκληματιών. Κατόπιν, υπάρχει η ευχή και η ελπίδα που αποτελεί το ‘’δεκανίκι’’ στήριξης για την προετοιμασία του ανηλίκου για την έξοδό του από το κέντρο. Θα μπορούσαμε να φανταστούμε μια συνεχή υπηρεσία που ‘’εγγράφει’’ τον ανήλικο, από την πρώτη στιγμή της εισόδου του στο κέντρο, σε μια συνεχή και πλήρη εργασία όσο αυτός παραμένει στο κέντρο. Αλλά, όταν όλα πάνε καλά στο διάστημα αυτό, τότε μπαίνει στη διαδικασία προετοιμασία της εξόδου του. Ο νεαρός/ά που έζησε σε μια σωστή διαδρομή, χωρίς να παρεκκλίνει του συνεχούς και εντατικού εκπαιδευτικού προγράμματος και είναι ορατά σε ένα σωστό δρόμο, μπορεί να δει πως όλα τα αποκτηθέντα κέρδη του τον οδηγούν στην έξοδό του και στην επανένταξή του στο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον.
Ο νεαρός/ά παραβάτης ή εγκληματίας  που δεν έχει καταφέρει να περάσει ομαλά το όλο πρόγραμμα  και δεν έχει διαπαιδαγωγηθεί έτσι ώστε να διασφαλίζεται η επιστροφή του στην κοινωνία, τότε, είτε επαναπροσδιορίζεται η περίπτωσή του με  τη δικαστική οδό και αποφασίζεται η παραμονή του στο κέντρο, είτε φυλακίζεται σε περίπτωση υποτροπής μέσα ή έξω από το κέντρο. Σε κάθε περίπτωση, ο ανήλικος που έχει επιστρέψει στην οικογένεια ή αυτός που παραμένει στο κέντρο βρίσκονται υπό διαρκή και στενή επιμέλεια μέχρι να διασφαλισθεί καθ’ όλα η ομαλή πορεία του.
Τα Κλειστά Παιδαγωγικά και τα Ενισχυμένα Παιδαγωγικά Κέντρα αποτελούν δομές διαπαιδαγώγησης και φροντίδας  ανήλικων παραβατών ή νεαρών εγκληματιών οι οποίοι ‘’περιορίζονται’’ και δε φυλακίζονται σε μια ανοικτού τύπου σωφρονιστική κοινότητα. Η περιορισμένη ευθύνη των κέντρων αυτών έγκειται στο γεγονός ό,τι διαχειρίζονται τις αποφάσεις των δικαστών των ανηλίκων και, οι οποίοι έχουν την απόλυτη ευθύνη των εκάστοτε αποφάσεων, από την τοποθέτηση του ανηλίκου μέσα στο κέντρο έως την έξοδό του από αυτό, αλλά, και την επιμέλειά του για μεγάλο χρονικό διάστημα στο κοινωνικό του περιβάλλον.