«Ηθικά, κοινωνικά και οικονομικά αναγκαία τα προγράμματα απεξάρτησης στο πλαίσιο του σωφρονιστικού συστήματος»

Τα προγράμματα απεξάρτησης στο πλαίσιο του σωφρονιστικού συστήματος είναι ηθικά, κοινωνικά και οικονομικά αναγκαία, σύμφωνα με τα συμπεράσματα της ημερίδας «Εξαρτήσεις και Σωφρονιστικό Σύστημα», που διοργάνωσε σήμερα το ΚΕΘΕΑ στην Αθήνα, με τη συνεργασία του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, San Diego. Η πρόσβαση σε υπηρεσίες απεξάρτησης μέσα στη φυλακή δεν αποτελεί μόνο επί μέρους όψη του δικαιώματος των κρατουμένων για υγειονομική περίθαλψη, αλλά και μια αποτελεσματική μορφή παρέμβασης για την αντιμετώπιση τόσο της εξάρτησης όσο και της παραβατικότητας.

Χαιρετίζοντας την ημερίδα ο Υφυπουργός Δικαιοσύνης κ. Α. Κατσιφάρας  ανέφερε ότι ο εγκλεισμός μπορεί να αποτελεί «ευκαιρία για απεξάρτηση» και ότι μέχρι το τέλος του έτους η χώρα μας θα διαθέτει ένα νέο θεσμικό πλαίσιο για την ποινική μεταχείριση των εξαρτημένων. Προανήγγειλε επίσης  το άνοιγμα των φυλακών σε θεσμικούς και επιστημονικούς εταίρους και υπογράμμισε την ανάγκη να μην αντιμετωπίζεται ο εξαρτημένος ως παραβάτης του κοινού ποινικού δικαίου αλλά με την εξειδικευμένη φροντίδα που επιβάλλει η κατάστασή του.

Ο κ. Φυτράκης, Ειδικός Επιστήμονας στο Συνήγορο του Πολίτη, επεσήμανε ότι οι κρατούμενοι παραμένουν πολίτες και φορείς ατομικών, πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, τα οποία, ωστόσο, μέσα στο πλαίσιο της φυλακής τίθενται διαρκώς υπό διαπραγμάτευση. Ιδιαίτερα για τον εξαρτημένο κρατούμενο υπογράμμισε ότι σε κάθε περίπτωση η περίθαλψη αποτελεί βασικό του δικαίωμα καθώς πρωτίστως  πρόκειται για άνθρωπο που ασθενεί και δευτερευόντως για άνθρωπο που κρατείται.

Στη διαφορετικότητα της κουλτούρας των δύο συστημάτων, του θεραπευτικού και του σωφρονιστικού, αναφέρθηκε ο Δρ. Ι. Koutsenok, Αναπλ. Καθηγητής Κλινικής Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιου της Καλιφόρνιας, San Diego. Όπως ανέφερε, οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι και το θεραπευτικό προσωπικό έχουν λάβει διαφορετική εκπαίδευση, έχουν διαφορετικό στόχο και προσανατολισμό, διαφορετικές προσδοκίες, ενώ ταυτόχρονα οι δύο ομάδες εργαζομένων δεν γνωρίζουν πολλά η μία για την άλλη. Οι δυσκολίες που προκύπτουν μπορούν να περιοριστούν με τη συνεργασία, την επικοινωνία και την κοινή εκπαίδευση του θεραπευτικού προσωπικού και των σωφρονιστικών υπαλλήλων Με αφορμή τη σημερινή οικονομική συγκυρία ο Δρ. Κoutsenok σχολίασε ότι σε ανάλογες περιστάσεις τέτοιου τύπου προγράμματα είναι τα πρώτα που περιορίζονται με στόχο τη μείωση των εξόδων. Ωστόσο, όσοι λαμβάνουν τις αποφάσεις  είναι σημαντικό να κατανοήσουν ότι με αυτόν τον τρόπο τελικά αυξάνεται το δημόσιο κόστος, δεδομένου ότι αυξάνεται το έγκλημα, η χρήση ουσιών, οι βλάβες στην υγεία και ως εκ τούτου επιβαρύνεται το ίδιο το σωφρονιστικό σύστημα, οι κοινωνικές υπηρεσίες, οι υπηρεσίες υγείας κ.ά.

Το κόστος της φυλάκισης είναι τέσσερις φορές υψηλότερο σε σχέση με το κόστος ενός προγράμματος απεξάρτησης διαμονής και οκτώ φορές υψηλότερο σε σχέση με ένα πρόγραμμα εξωτερικής παρακολούθησης, σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσε κατά την ημερίδα ο Χ. Πουλόπουλος, Διευθυντής ΚΕΘΕΑ. Ο κ. Πουλόπουλος ανέδειξε την αναγκαιότητα των παρεμβάσεων για εξαρτημένους στο πλαίσιο του σωφρονιστικού συστήματος, δεδομένου, μεταξύ άλλων, του πολύ μεγάλου αριθμού των χρηστών που βρίσκονται στη φυλακή: Από τους περίπου 12.000 κρατούμενους στα ελληνικά σωφρονιστικά καταστήματα το 42% κρατείται για παραβάσεις του νόμου περί ναρκωτικών. Ο διευθυντής του ΚΕΘΕΑ αναφέρθηκε επίσης στο μοντέλο της θεραπευτικής κοινότητας ως ενδεδειγμένης και αποτελεσματικής παρέμβασης στο πλαίσιο της φυλακής σε σύγκριση με τα προγράμματα υποκατάστασης, τα οποία μπορεί να σχετίζονται με προβλήματα, όπως η εκτροπή των ουσιών στη μαύρη αγορά, η μείωση του κινήτρου για απεξάρτηση, το αυξημένο κόστος, η δυσκολία διασύνδεσής τους με προγράμματα στην κοινωνία (λόγω λίστας) με στόχο την επανένταξη κ.ά.

Ο κ. Γ. Τέντης, υπεύθυνος του προγράμματος απεξάρτησης ΚΕΘΕΑ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ, μίλησε για τις υπηρεσίες που παρέχει το πρόγραμμα σε φυλακισμένους και αποφυλακισμένους χρήστες.  Τα 20 μέλη του προγράμματος που βρίσκονται σήμερα στο στάδιο της κοινωνική επανένταξης είναι 50% άνδρες και 50% γυναίκες. Το 21% είναι αλλοδαποί. Πριν από την εισαγωγή τους στο πρόγραμμα ήταν χρήστες κυρίως ηρωίνης, κάνναβης και κοκαΐνης, ενώ το 87,5 βρέθηκε στη φυλακή για αδικήματα κατοχής και εμπορίας. Σήμερα το 87,5% διαθέτει σταθερή απασχόληση και το 55% βρίσκεται σε διαδικασία επαγγελματικής εκπαίδευσης. Το πρόγραμμα αποσκοπεί στην ολοκληρωμένη κοινωνική και επαγγελματική τους ένταξη μέσα από το χτίσιμο μιας νέας κοινωνικής ταυτότητας. Στη συνέχεια έλαβε το λόγο ο κ. Β. Ταμπάκης, πρόεδρος των μελών της επανένταξης, και μίλησε για την εμπειρία συμμετοχής του στο πρόγραμμα, την οποία αντιδιέστειλε με τον «ανύπαρκτο κρατικό μηχανισμό βοήθειας» προς τους εξαρτημένους στο πλαίσιο του σωφρονιστικού συστήματος, ενώ ιδιαίτερη μνεία έκανε για τις πρόσθετες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν όσοι είναι αλλοδαποί.

Η οργάνωση και η διαχείριση του χρόνου στη φυλακή αποσκοπεί στη διασφάλιση του ελέγχου και της ευταξίας και μακροπρόθεσμα αποβαίνει εις βάρος της κοινωνικής επανένταξης των εξαρτημένων, υποστήριξε ο κ. Μιχάλης Μαυρής, Διδάκτωρ Εγκληματολογίας και Προϊστάμενος Υπηρεσίας Κοινωνικής Αρωγής Πειραιά. Οι φυλακισμένοι, σύμφωνα με τον κ. Μαυρή, αντιλαμβάνονται το χρόνο στη φυλακή ως αλληλουχία τυχαίων γεγονότων και έξω από τη σφαίρα της δικής τους παρέμβασης. Ο χρόνος στη φυλακή είναι κενός νοήματος και στερημένος από τη δυνατότητα σχεδιασμού μελλοντικών συνεργειών. Οι κρατούμενοι, προκειμένου να  μετατρέψουν τον «κενό χρόνο» σε προσωπικό, καταφεύγουν σε ειδικές τεχνικές, όπως η ονειροπόληση,  η χρήση ουσιών ή απόσυρση στον εαυτό τους. Ο κ. Μαυρής υπογράμμισε την ανάγκη κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού να υπάρχουν συστήματα προετοιμασίας  για την επάνοδο στην κοινωνία, την οικογένεια και την εργασία.

Ο Δρ. David Deitch, Καθηγητής Κλινικής Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιου της Καλιφόρνιας, San Diego, ανέφερε στοιχεία αμερικανικών ερευνών, σύμφωνα με τα οποία τα προγράμματα απεξάρτησης μέσα στη φυλακή είναι αποτελεσματικά, ιδιαίτερα όταν διεξάγονται σε ξεχωριστούς χώρους και συνδέονται με δομές υποδοχής και επανένταξης στην κοινωνία. Παρουσίασε επίσης στοιχεία για τη βελτίωση που επιφέρει η εφαρμογή των προγραμμάτων στην ατμόσφαιρα και λειτουργία των σωφρονιστικών καταστημάτων και ιδίως στην καθημερινότητα των σωφρονιστικών υπαλλήλων που μετέχουν σε αυτά. Οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι που εργάζονται σε φυλακές όπου εφαρμόζονται τέτοια προγράμματα  παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές από τους υπόλοιπους συναδέλφους τους  σε μια σειρά από τομείς: έχουν καλύτερη σωματική και ψυχική υγεία, μεγαλύτερη επαγγελματική ικανοποίηση, λιγότερο εργασιακό άγχος, λιγότερες απουσίες από τη δουλειά για λόγους υγείας. Αισθητά βελτιωμένο παρουσιάζεται και το κλίμα σε αυτές τις φυλακές (λιγότερες απειλές, περιστατικά βίας, ομαλότερη εφαρμογή του καθημερινού προγράμματος κ.ά.). Επομένως, κατέληξε ο Dr. Deitch, τα προγράμματα αυτά είναι επωφελή για τους συμμετέχοντες, τα σωφρονιστικά καταστήματα αλλά και την ίδια την κοινωνία, που τα χρηματοδοτεί.

Τμήμα Ενημέρωσης ΚΕΘΕΑ