Αναγνώριση του αυτοκαταστροφικού κρατούμενου

24ωρη Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία 1018        

Απόσπασμα από τον οδηγό της ΚΛΙΜΑΚΑ "Πρόληψη της αυτοκτονίας στα καταστήματα κράτησης"

Μπεκιάρη Ελένη

Κατσαδώρος Κυριάκος

 

Παρά τα υψηλά ποσοστά ψυχικών διαταραχών στις φυλακές, οι κρατούμενοι που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας πολύ δύσκολα ζητούν βοήθεια. Παράλληλα, το προσωπικό δεν αντιλαμβάνεται πάντα τις ανάγκες των κρατούμενων που χρειάζονται ψυχιατρική φροντίδα (π.χ. δεν γίνονται αντιληπτές οι υποτροπές των ψυχωτικών ασθενών ή υποτιμάται η ανάγκη για νοσηλεία των κρατούμενων που πάσχουν από σοβαρές ψυχικές διαταραχές), με αποτέλεσμα να μην γίνεται αντιληπτός ο κίνδυνος αυτοκτονίας. Η απροθυμία των κρατουμένων να ζητήσουν βοήθεια σε συνδυασμό με τη δυσκολία του προσωπικού να αναγνωρίσει τις αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές συμβάλλουν στην αύξηση του αριθμού των αυτοκτονιών στα καταστήματα κράτησης. Ο ακρογωνιαίος λίθος της αντιμετώπισης της αυτοκτονίας στις φυλακές είναι η εκπαίδευση του προ‐
σωπικού ώστε να είναι σε θέση να εντοπίσει τους κρατούμενους που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυ‐
χικής υγείας και να ζητήσει άμεσα την παρέμβαση ειδικού. Ακόμα κι αν δεν υπάρχει κίνδυνος αυτοκαταστροφής, η αναγνώριση της ψυχικής νόσου στο κατάστημα κράτησης μπορεί να είναι μια ευκαιρία για παρακολούθηση από ειδικό και θεραπευτική παρέμβαση.

Όλοι οι κρατούμενοι μπορούν να γίνουν αυτοκαταστροφικοί ωστόσο μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέχουν
αυτοί που είναι εκτεθειμένοι στους παράγοντες κινδύνου που προαναφέρθηκαν. Επίσης αυτοί που εκδηλώνουν στη συμπεριφορά τους τα προειδοποιητικά σημάδια που αναφέρονται παρακάτω. Σε περίπτωση που κάποιος κρατούμενος εμφανίζει ένα ή περισσότερα από αυτά τα σημάδια πρέπει να ζητηθεί εκτίμηση από ειδικό της ψυχικής υγείας (ψυχίατρο ή ψυχολόγο).

Προειδοποιητικά σημάδια

• Έντονη θλίψη, ανησυχία ή πανικός
• Άγχος, νευρικότητα
• Έντονες μεταβολές στη διάθεση
• Απόσυρση από τις συνηθισμένες δραστηριότητες
• Δυσκολία στον ύπνο, ή υπνηλία
• Αύξηση της όρεξης ή αντίθετα ανορεξία
• Θυμός, έντονη τάση για εκδίκηση
• Έντονη ενοχή
• Παρορμητικότητα, εμπλοκή σε ριψοκίνδυνες δραστηριότητες

• Η αίσθηση ότι είναι ανάξιος
• Η αίσθηση ότι βρίσκεται σε αδιέξοδο
• Η αίσθηση ότι είναι αβοήθητος κι απελπισμένος
• Η αίσθηση ότι δεν υπάρχει λόγος για να ζει, ότι η ζωή δεν έχει νόημα
• Η αυξημένη χρήση αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών
• Ο αυτοτραυματισμός
• Η απομάκρυνση από την οικογένεια, η άρνηση να δει τους δικούς του στο επισκεπτήριο
• Η άρνηση να πάρει τα φάρμακά του ή αντίθετα η επιθυμία να πάρει μεγαλύτερη δόση
• Η επιθυμία να χαρίσει προσωπικά του αντικείμενα

Ζητήστε αμέσως βοήθεια αν:

• Κάποιος απειλεί ότι θα τραυματιστεί ή θα αυτοκτονήσει
• Κάποιος ψάχνει τρόπο για να κάνει κακό στον εαυτό του (π.χ. ζητά χάπια ή άλλα μέσα)

• Κάποιος γράφει ή μιλά για το θάνατο ή την αυτοκτονία

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συστήνει να γίνεται ψυχιατρική εκτίμηση κάθε κρατούμενου αμέσως μετά τη μετάβασή του στη φυλακή ώστε να διαγνωστεί και να αντιμετωπιστεί έγκαιρα πιθανή ψυχική διαταραχή. Η πρώτη επαφή με τον ειδικό της ψυχικής υγείας μπορεί να διευκολύνει την προσαρμογή του κρατούμενου, δεδομένου ότι η μετάβαση στις φυλακές μπορεί να είναι μια τρομακτική και τραυματική εμπειρία, ακόμα κι αν ο κρατούμενος μεταφέρεται εκεί από άλλο σωφρονιστικό κατάστημα. Η επαφή με τον ειδικό πρέπει να γίνει αμέσως μετά τη μετάβαση
στο σωφρονιστικό κατάστημα, καθώς το πρώτο εικοσιτετράωρο ο κίνδυνος αυτοκτονίας είναι αυξημένος.
Σε περίπτωση που δεν είναι εφικτή η άμεση εξέταση από ψυχίατρο ή ψυχολόγο, θα γίνει μια αρχική συζήτηση του κρατούμενου με κάποιο άλλο μέλος του προσωπικού (νοσηλευτή, κοινωνικό λειτουργό ή οποιονδήποτε σωφρονιστικό υπάλληλο εκπαιδευμένο στην αναγνώριση της αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς), η οποία ωστόσο δεν μπορεί να υποκαταστήσει την εκτίμηση του ειδικού. Η εξέταση από ψυχολόγο ή ψυχίατρο πρέπει να πραγματοποιηθεί το συντομότερο δυνατό.

Ιδανικά, όλοι οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίσουν τον κρατούμενο
που διατρέχει κίνδυνο. Οι πληροφορίες που πρέπει να πάρουν στην αρχική συζήτηση είναι:
• Αν κάνει χρήση αλκοόλ ή ουσιών (ειδικά αν είναι από την επήρεια τη στιγμή της φυλάκισης, οπότε ο κίνδυνος αυξάνει)
• Αν πάσχει από κάποια ψυχική διαταραχή
• Αν έχει νοσηλευτεί σε ψυχιατρικό νοσοκο‐
μείο στο παρελθόν
• Αν παίρνει ψυχιατρικά φάρμακα
• Αν έχει αποπειραθεί ν’ αυτοκτονήσει στο παρελθόν
• Αν εκφράζει συναισθήματα απελπισίας, απόγνωσης, έντονου θυμού ή ενοχής
• Αν έχει υποστηρικτικό περιβάλλον
• Αν εκφράζει την επιθυμία ν’ αυτοκτονήσει

Ο κρατούμενος πρέπει να ερωτηθεί ξεκάθαρα εάν σκέφτεται ν’ αυτοκτονήσει και αν έχει συγκεκριμένο σχέδιο για να το πραγματοποιήσει. Μια αρνητική απάντηση δεν σημαίνει απαραίτητα ότι ο κρατούμενος δεν κάνει σκέψεις αυτοκαταστροφής. Πολλές φορές οι άνθρωποι με αυτοκτονικό ιδεασμό αρνούνται να αποκαλύψουν τις σκέψεις τους. Την πρώτη περίοδο μετά τη φυλάκιση ο κίνδυνος είναι αυξημένος για όλους τους κρατούμενους. Το προσωπικό θα πρέπει να επαγρυπνεί για να εντοπίσει τυχόν προειδοποιητικά σημάδια, ειδικά στους κρατούμενους που είναι εκτεθειμένοι σε παράγοντες κινδύνου. Αν διαπιστωθεί ότι κάποιος κρατούμενος διατρέχει κίνδυνο αυτοκτονίας, θα χρειαστεί παρακολούθηση και θεραπεία από τον ψυχίατρο του σωφρονιστικού καταστήματος και υποστήριξη από το προσωπικό.
Μετά το πέρας της αρχικής περιόδου (πρώτο δίμηνο), οι κρατούμενοι θα χρειαστούν εξέταση από ψυχίατρο ανά τακτά διαστήματα, ώστε να αποκλειστεί η εμφάνιση ψυχικής πάθησης που σχετίζεται π.χ. με τη φυλάκιση. Παράλληλα, το προσωπικό θα πρέπει να είναι σε εγρήγορση ώστε να επισημάνει τυχόν προειδοποιητικά σημάδια, ιδίως σε κρίσιμες περιόδους για τους κρατούμενους, π.χ. μετά από μια καταδικαστική απόφαση ή μετά το θάνατο αγαπημένου προσώπου.

Συζητήσεις πρέπει να γίνονται περιοδικά με όλους τους κρατούμενους ώστε να εδραιωθεί μια σχέση εμπιστοσύνης με το προσωπικό που θα διευκολύνει την επικοινωνία. Οι οικογένειες των κρατουμένων και οι συγκρατούμενοι πρέπει να ενθαρρύνονται να αναφέρουν οτιδήποτε ανησυχητικό παρατήρησαν στο προσωπικό των φυλακών. Σε περίπτωση που χρειαστεί να οδηγηθεί κάποιος κρατούμενος στην απομόνωση, πρέπει να προηγηθεί εξέταση από ψυχίατρο, για να διαπιστωθεί αν διατρέχει κίνδυνο αυτοκτονίας. Θα χρειαστεί επίσης ψυχιατρική παρακολούθηση για το διάστημα που βρίσκεται στην απομόνωση και στενή παρακολούθηση από το προσωπικό.
Μια τελευταία ψυχιατρική εξέταση πρέπει να γίνει πριν την αποφυλάκιση. Την περίοδο μετά την αποφυλάκιση ο κίνδυνος αυτοκτονίας είναι αυξημένος, ειδικά για τους κρατούμενους που δεν έχουν υποστήριξη από το περιβάλλον τους, κατάλυμα και απασχόληση. Ιδανικά, ο αποφυλακισμένος πρέπει να παραπεμφθεί σε κάποια υπηρεσία ψυχικής υγείας, ώστε να υποστηριχθεί και να βοηθηθεί η επάνοδός του στην κοινωνία. Όταν είναι εφικτή, η διατήρηση της επικοινωνίας και η παρακολούθηση από τον ψυχολόγο ή τον ψυχίατρο του καταστήματος κράτησης μπορεί να είναι βοηθητική.